Шацк (Пухавіцкі раён)

Шацк (трансліт.: Šack, руск.: Шацк) — аграгарадок у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці, на рацэ Шаць. Адміністрацыйны цэнтр Шацкага сельсавета.

Аграгарадок Шацк Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Пухавіцкі Сельсавет Шацкі Каардынаты 53°26′ пн. ш. 27°42′ у. д. Першае згадванне 1492 Ранейшыя назвы Шацак Вышыня цэнтра 180 м Насельніцтва 697 чалавек (2012) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1713 Паштовы індэкс 222824 Аўтамабільны код 5 Шацк на карце Беларусі ±

Шацк на Вікісховішчы

Знаходзіцца за 32 км на паўднёвы захад ад Мар’інай Горкі, за 68 км ад Мінска, за 28 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск; каля аўтамабільнай дарогі Пухавічы — Узда — Негарэлае.

Сімвалы

Неафіцыйны герб

Герб Шацка не мае афіційнага статуса. За аснову ўзяты заняткі старажытных жыхароў вёскі. Пчолкі і лён сімвалізуюць пчалярства, таксама ганчарства і бандарства. Аўтар праекта — Наталля Мікалаеўна Вайцяховіч.

Назва

Тапонім Шацк утварыўся ад ракі Шачы, даўней называнай Шач’яй. Часам ужывалася падвоеная назва Шацк Белы.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У першай палове XV стагоддзя належыў Судзівою Валімонтавічу, а пазней яго сыну Станьку. Вялікі князь Аляксандр 10 лістапада 1492 года перадаў Шацк разам з Нясвіжам троцкаму ваяводзе Пятру «Беламу» Мантыгердавічу.

У 1523 годзе — сяло, цэнтр воласці, уласнасць старосты генеральнага жамойцкага Яна Радзівіла.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Шацк увайшоў у склад Менскага павета Менскага ваяводства.

Пазней паселішча перайшло да Кішак і ўрэшце да Радзівілаў. У XVI стагоддзі тут збудавалі кальвінскі збор.

У 1582 годзе Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка прадаў Шацк. Пасля шэрагу ўладальнікаў у 1732 годзе Шацк куплены Гервацыям Аскеркам.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 года) — у Расійскай імперыі, мястэчка, цэнтр воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні.

Паводле звестак тапаграфічнага апісання Мінскай губерні (1800 года) у Шацку быў цагельны і чарапічны заводы І. Аскеркі.

16 лістапада 1863 года ў мястэчку Шацку была адкрыта земская школа. 10 сакавіка 1881 года на базе земскай школы адкрываецца 2-класная народная вучэльня.

У 1879 годзе ад Ігната Аскеркі маёнтак Шацк перайшоў да Гамуліцкіх, потым да Пуцятаў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Шацк абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад БССР.

У 1919 годзе ў двухпавярховым каменным будынку была адкрыта Шацкая сямігодка. Апроч сямігодкі ў Шацку існавала габрэйская школа. Перад вайной адбылося з’яднанне школ.

У 1924—1927 гадах цэнтр Шацкага раёна Менскай акругі, у 1927—1935 гадах — цэнтр сельсавета Пухавіцкага, у 1935—1938 гадах — Смілавіцкага і Рудзенскага раёнаў, з 1938 года — у Мінскай вобласці. У 1935 годзе статус паселішча панізілі да вёскі.

У часе Другой сусветнай вайны немцы з’явіліся ў Шацку 30 чэрвеня 1941 года. Адразу бала расстраляная першая група жыхароў. Нямецкія акупанты арганізавалі габрэйскае гета. Самая масавая акцыя па знішчэнні габрэяў праводзілася ў кастрычніку 1941 года. Ахвяры гэтых карных акцый пахаваны ў трох ямах на ўзлеску гаю з правага боку дарогі з Шацка ў бок вёскі Задашчэнне. Тры помнікі ўсталяваны на месцы трох ям. Чацвёрты помнік з крыжам, у падставе якога знаходзіцца зорка Давыда, усталяваны мясцовым жыхаром Міхалам Тарасевічам у 1993 годзе. Надпіс на ім: «Ахвярам фашысцкага генацыду ў 1941—1944 годзе. Удзячныя хрысціяне-суайчыннікі і іх нашчадкі».

Са студзеня 1960 года — ва Уздзенскім, з красавіка 1960 года — ў Пухавіцкім раёне.

24 лістапада 1966 года вёскі Міхалевічы, Стары Шацк і Сярэдзіна зліліся з Шацкам. Міхалевічы ў пачатку XX ст налічвалі 59 двароў, 405 жыхароў, Стары Шацк у пачатку XX стагоддзя — маёнтак, 4 двары, 28 жыхароў, Сярэдзіна ў пачатку XX стагоддзя — 41 двор, 282 жыхары.

• Шацк на старых фотаздымках
• 

  Палац Аскеркаў, 1927 год.

• 

  Ільінская царква, 1927 год.

• 

  Школа, 1927 год.

• 

  Бровар, 1927 год.

• 

  Рака Шача з боку вёскі Сярэдзіны, 1927 год.

• 

  Вуліца ў Шацку, 1920 год.

• 

  Шацк на карце 1927 года.

Насельніцтва

Інфраструктура

Дзейнічае Шацкая сярэдняя школа. Медычныя паслугі ажыццяўляе Шацкая ўчастковая бальніца, якая была збудавана ў студзені 1953 года. Колькасць абслугоўваных пацыентаў складае 15 чалавек у змену.

У Шацку ёсць прыход праваслаўнай царквы Святога прарока Ільі і дом малітвы ЕХБ.

Дэмаграфія

• 1800 год — 142 жыхары, 29 двароў.
• 1886 год — 184 жыхары, 27 двароў.
• 1897 год — 974 жыхары, 130 двароў; маёнтак Шацк — 63 жыхары; маёнтак Стары Шацк — 22 жыхары, 2 двары.
• 1908 год — 2476 жыхароў, у тым ліку ў мястэчку 2350 жыхароў, 240 двароў; маёнтакі Шацк і Стары Шацк — 126 жыхароў.
• 1917 год — 1259 жыхароў, у тым ліку ў мястэчку 1121 жыхар, 166 двароў; маёнтакі Шацк і Стары Шацк — 138 жыхароў.
• студзень 1939 год — 3120 жыхароў.
• 1960 год — 210 жыхароў.
• 1999 год — 819 жыхароў.
• 1 студзеня 2002 год — 732 жыхары, 324 гаспадаркі.
• 2003 год — 773 чал.
• 2009 — 669 жыхароў.
• 2012 год — 697 жыхароў, 285 гаспадарак.

Славутасці

• Парк пры колішняй сядзібе Аскерак (XIX ст.)
• Курганны могільнік — археалагічны аб’ект.
• Помнікі: землякам, загінулым у гады Другой сусветнай вайны; настаўнікам Шацка, загінулым у гады Другой сусветнай вайны (усталяваны мясцовым жыхаром Міхалам Тарасевічам у 1994 годзе); помнік на месцы яўрэйскага гета.

Страчаная спадчына

• Помнік загінулым грамадзянам габрэйскай нацыянальнасці. Быў адкрыты 5 ліпеня 1964 г. на месцы збору габрэяў у цэнтры Шацка. Ініцыятарам яго стварэння быў мясцовы жыхар Левін Абрам Іцковіч. Грошы збіралі габрэі Шацка, Мінска, Пецярбурга, Масквы, карані якіх былі з Шацка. Праз некалькі гадоў гэты помнік прыбралі.
• Царква Святога прарока Ільі (XIX ст.)
• Сінагога
• Сядзіба Аскеркаў (XIX)

Вядомыя асобы

• Абрахам Мошэ Бернштэйн (1866—1932) — кантар і кампазітар.
• Эдзід Бенцыянавіч Вайнман (1895) — партыйны работнік.
• Наталля Мікалаеўна Вайцяховіч (нар. 1956) — беларускі краязнавец, аўтар кніг «Шацк», «Мае землякі», «Гісторыя побач».
• Таісія Іванаўна Доўнар (нар. 1944) — беларускі юрыст, кандыдат юрыдычных навук, доктар юрыдычных навук, прафесар БДУ.
• Уладзімір Мікалаевіч Кісялёў (нар. 1931) — беларускі краязнавец.
• Наталля Анатольеўна Клімовіч (нар. 1963) — дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь V і VI скліканняў.
• Іван Сцяпанавіч Лупіновіч (1900—1968) — беларускі вучоны, заснавальнік Беларускага геаграфічнага таварыства, доктар сельскагаспадарчых навук.
• Аляксандр Андрэевіч Мікульчык (1882 — пасля 1918) — беларускі паэт, аўтар «Беларускай марсельезы».
• Ганна Піліпаўна Назарава (1921—2000) — Герой Сацыялістычнай Працы.
• Леў Ізраілевіч Стронгін (1896—1968) — выдавец, першы камісар друку БССР.

Літаратура

• Азбукін М. В. Мястэчка Шацак Менскай акругі // Наш край. 1927. № 1 (16). — С. 44-50.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8.
• Вайцэховіч Н. Шацак: Краязнаўчыя нарысы. — Мінск: Пэйта, 1999. (З серыі «Ведаць свой край Беларусь»). ISBN 985-6024-20-X
• Вайцэховіч Н. Мае землякі. — 2005. ISBN 985-6718-37-6
• Вайцэховіч Н. Гісторыя побач: краязнаўчыя вандроўкі: [пра вёску Шацк Пухавіцкага раёна] / Наталля Вайцэховіч. ― Мінск, 2007. (1Н//41496(039))
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя ў 15 тамах. Т. 8, кн. IV. Мінская вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2013. — С.196—197 іл. ISBN 978-985-11-0735-9.
• Насевіч В. Л. Генеалагічныя табліцы старадаўніх княжацкіх і магнацкіх беларускіх родаў 12-18 ст. — Мн.: БелЭН, 1993.
• Szack // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890. S. 755—758.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Шацк (Пухавіцкі раён)