Крывічы (Мядзельскі раён)

Крывічы
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Мядзельскі
Сельсавет	Крывіцкі
Каардынаты	54°42′22,20″ пн. ш. 27°17′22,25″ у. д.HGЯO
Першае згадванне	1493
Гарадскі пасёлак з	1958
Насельніцтва	1 108 чал. (1 студзеня 2022);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1797
Паштовы індэкс	222376
Аўтамабільны код	5
СААТА	6240857905
	Крывічы на Вікісховішчы

Крывічы́^[2] (трансліт.: Kryvičy, руск.: Кривичи) — гарадскі пасёлак у Мядзельскім раёне Мінскай вобласці, на рацэ Сэрвач. Уваходзіць у склад Крывіцкага сельсавета. Размешчаны за 39 км ад Мядзела, 139 км ад Мінска, 3 км ад чыгуначнай станцыі Крывічы на лініі Маладзечна — Полацк. Насельніцтва 1 219 чал. (2017)^[3].

ГісторыяПравіць

Селішча на месцы Крывічаў існавала з XII ст., верагодна, як калонія крывічоў сярод літоўцаў.

Вялікае Княства ЛітоўскаеПравіць

Першы пісьмовы ўпамін пра Крывічы як шляхецкую ўласнасць змяшчаецца ў актах Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага і датуецца 1493 годам.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Крывічы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. Каля 1640 года ў Крывічах збудавалі царкву Святой Тройцы. У 1659 годзе ў вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай царкву разрабавалі маскоўскія войскі. У 1684 годзе з згоды караля і вялікага князя Яна Сабескага маёнтак перайшоў да нашчадкаў роду Кішкаў на задавальненне крэдытораў у сувязі з смерцю Януша Кішкі — апошняга з роду. Пазней часткі маёнтку належалі Укольскім, Ходзькам, Любанскім, Швыкоўскім. Гэта быў першы выпадак эксдывізіі ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Касцёл трынітарыяў, каля 1900

У 1770 годзе ўладальнік Крывічоў Андрэй Укольскі — цівун і падкаморы троцкі — дазволіў пасяліцца тут трынітарыям і выдаў уклад кляштару на землі ў наваколлі. 23 снежня 1776 года ў адпаведнасці з прывілеем караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Крывічы атрымалі статус мястэчка. У 1777 годзе тут збудавалі мураваны касцёл.

Пад уладай Расійскай імперыіПравіць

Царква-мураўёўка, каля 1900

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай ў 1793 годзе Крывічы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Вілейскім павеце Віленскай губерні. Па здушэнні вызваленчага паўстання (1830—1831) расійскія ўлады ў 1832 годзе гвалтоўна ліквідавалі кляштар трынітарыяў. На 1860 год у мястэчку было 55 двароў.

У сярэдзіне XIX ст. Крывічы знаходзіліся ў валоданні Швыкоўскіх, маёнтак налічваў 37 двароў і 642 дзесяціны зямлі. На 1866 год, паводле звестак Слоўніка геаграфічнага Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх, у мястэчку было 40 дамоў. У 1884 годзе ў Крывічах заснавалі вінакурню. На 1886 год у мястэчку існавалі валасная ўправа, царква, капліца, касцёл, багадзельня, 3 крамы, 3 заезныя двары, карчма, школа, народнае вучылішча (у 1896/1897 навучальным годзе навучалася 46 хлопчыкаў і 4 дзяўчынкі); двойчы на год праводзіліся кірмашы (на Сёмуху і 6 жніўня).

На 1904 год існавалі мястэчка Крывічы і аднайменны маёнтак, уладанне Госкай, працявала лячэбніца. У Першую сусветную вайну ў мястэчку размяшчаліся армейскія склады для групы расійскіх войскаў пад камандаю генерала Балуева, якая ўдзельнічала ў Нарачанскай аперацыі 1916 годзе. У лютым 1918 года Крывічы занялі войскі кайзераўскай Германіі.

Найноўшы часПравіць

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Крывічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасці з пастановай I з’езду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[4].

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Крывічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Вілейскага павета Віленскага ваяводства. У гэты час існавалі аднайменныя мястэчка (92 двары), фальварак (2 двары), асада (2 двары) і станцыя. У мястэчку дзейнічаў касцёл, працавалі ўправа гміны, паліцэйскі пастарунак, 4 млыны, бальніца, пошта і аптэка; штосераду праводзіліся таргі. У чэрвені 1923 годзе група партызанаў у складзе 29 чалавек учыніла ўзброены налёт на паліцэйскі гарнізон. 18 мая 1924 года аддзел у складзе каля 40 чалавек пад камандаю Ваўпшасава раграміў памяшканне пастарунка.

У 1939 годзе Крывічы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 студзеня 1940 годзе сталі цэнтрам раёна і сельсавета Вілейскай (з 20 верасня 1944 годзе — Маладзечанскай) вобласці. У Другую сусветную вайну 28 красавіка 1942 года нацысты спалілі 470 жыхароў мястэчка, яшчэ 130 расстралялі 13 верасня 1942 года. Агулам за гады акупацыі войскамі Германіі ў Крывічах і раёне загінулі 2189 чалавек. У снежні 1948 годзе савецкая ўлада стварыла ў Крывічах калгас імя Жданава. У кастрычніку 1948 года ў мястэчку збудавалі электрастанцыю. 28 чэрвеня 1958 года Крывічы атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу і сталі цэнтрам Крывіцкага гарадскога пасялковага савета. З 20 студзеня 1960 годзе Крывічы знаходзяцца ў складзе Мінскай вобласці, з 25 снежня 1962 годзе — у Мядзельскім раёне. На 1 студзеня 1997 года ў Крывічах было 612 двароў.

НасельніцтваПравіць

XIX стагоддзе: 1860 — 485 чал.; 1866 — 200 чал.^[5]; 1883 — 625 чал.; 1897 — 519 чал.
XX стагоддзе: 1904 — 711 чал. у мястэчку Крывічах і 30 чал. у маёнтку Крывічах; 1921 — 623 чал. у мястэчку Крывічах, 13 чал. у фальварку Крывічах, 19 чал. у асадзе Крывічах і 151 чал. на станцыі Крывічах; 1997 — 1 932 чал.
XXI стагоддзе: 2009 — 1 298 чал.^[6]; 2015 — 1 208 чал.^[7]; 2016 — 1 232 чал.^[8]; 2017 — 1 219 чал.^[3]

ЭканомікаПравіць

Працуюць лясніцтва, прадпрыемствы харчовай прамысловасці, філіял Мядзельскага камбіната кааператыўных прадпрыемстваў (хлебазавод), завод вырабаў з металу, участак электрасеткі, вытворчы ўчастак Нарачанскага масласырзаводу, участак жылкамгасу, філіял Нарачанскага вытворчага аб’яднання водаправодна-каналізацыйнай гаспадаркі, жывёлагадоўчая ферма.

ІнфраструктураПравіць

На 1997 год у Крывічах існавалі дом побыту, сярэдняя школа, дапаможная школа-інтэрнат, дзіцячы садок, дом культуры, 2 бібліятэкі, музычная школа, бальніца, аддзяленне хуткай медыцынскай дапамогі, аптэка, паліклініка, пошта, банк, гандлёвы цэнтр, 5 крамаў, 2 прыватныя крамы.

СлавутасціПравіць

Троіцкая царква (ХІХ стагоддзе) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 613Г000435шыфр 613Г000435
Комплекс былога кляштара трынітарыяў: касцёл Андрэя, кляштарны корпус (1776), вул. 17 Верасня — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000436шыфр 612Г000436
Брацкая магiла савецкіх воінаў і партызан (1943—1944), вул. 17 Верасня — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 613Д000437шыфр 613Д000437
Сядзіба Швыйкоўскіх (XVIII—XIX)
Будынак школы (1935)
Дом дырэктара (1935)
Яўрэйскія могілкі
Польскія вайсковыя моглікі
Капліца на могілках на паўднёвай ускраіне пасёлка
Капліца на могілках
Капліца-надмагілле на могілках на паўднёвай ускраіне пасёлка

Касцёл Святога Андрэя
Кляштарны корпус
Свята-Троіцкая царква
Сядзіба. Лядоўня

Вядомыя асобыПравіць

З Крывічоў паходзіць род Кішкаў, апошні з якіх — Януш Кішка, ваявода полацкі і гетман Вялікага Княства Літоўскага, жанаты з Хрысцінай Друцкай-Сакалінскай, памёр у Крывічах у 1653 годзе бяздзетным.

Аляксандр Ходзька (1804—1891) — паэт, фалькларыст, усходазнавец
Міхал Ходзька (1808—1879) — паэт, перакладчык, грамадскі дзеяч
Язэп Ходзька (1800—1881) — геадэзіст і тапограф
Ян Ходзька (1777—1851) — грамадскі дзеяч, пісьменнік, тэатразнавец
Язэп Ігнатавіч Васілевіч (1870—1934) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, педагог, археолаг, гісторык, публіцыст.
Мечыслаў Зянонавіч Шаховіч (1933—2008) — беларускі паэт. Член Саюза беларускіх пісьменнікаў.
Сяргей Апанасавіч Максіменка (нар. 1954) — беларускi фiзiк.
Андрэй Скурко — журналіст, рэдактар газеты «Наша Ніва», палітычны зняволены.
Вольга Гронская — беларуская паэтка, перакладчыца.

ЗноскіПравіць

↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111411657"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ ^3,0 ^3,1 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.— 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 806.
↑ Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

ЛітаратураПравіць

Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Мядзельскага раёна. Мінск, «Беларуская Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1998. ISBN 985-11-0107-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Крывічы

Геаграфічныя звесткі па тэме Крывічы на OpenStreetMap
Крывічы (Мядзельскі раён) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
Крывічы (Мядзельскі раён) на сайце Radzima.org
Крывічы // Інфармацыйна-гістарычны партал Мядзельскага раёна
Крывічы — мястэчка майстроў Архівавана 15 кастрычніка 2014. // «Рэгіянальная газета»

[_e0c6ff2acf9143bd-1] Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111411657"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)

[2017-Estimate-3] 3,0 ^3,1 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[at-4] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.— 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[HSKP-5] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 806.

[2009-Census-6] Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2015-Estimate-7] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.

[2016-Estimate-8] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]