Войшалк

вялікі князь літоўскі

Войшалк (ст.-рус.: Воишелкъ, літ.: Vaišelga, Vaišalgas, Vaišvilkas; 1223 — 18 або 23 красавіка 1267) — князь навагрудскі (1240-я — каля 1255, 1258—1264), вялікі князь літоўскі (1264—1267). Сын Міндоўга, вялікага князя літоўскага і караля літоўскага. Пашырыў тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага праз уключэнне усходнебалцкіх зямель Нальшчан і Дзяволтвы. Заснаваў Лаўрышаўскі манастыр.

Войшалк
Войшалк засноўвае манастыр. Мініяцюра з Астэрманаўскага І-га тому Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст.
Войшалк засноўвае манастыр. Мініяцюра з Астэрманаўскага І-га тому Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст.
вялікі князь літоўскі
1264 — 1267
Папярэднік Транята
Пераемнік Шварн Данілавіч
Нараджэнне ~1223
Смерць 18/23 красавіка 1267
Уладзімір
Месца пахавання царква св. Міхаіла Вялікага, Уладзімір
Бацька Міндоўг
Веравызнанне праваслаўе
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Крыніцы перадаюць імя таксама як Вышелк, Вышелег, Вошелег, Войселк, Волштыник, Волстыник.

Імя балцка-літоўскага паходжання з шэрагу старабалцкіх (старалітоўскіх) двухасноўных імёнаў, што дайшлі з індаеўрапейскай даўніны[1]. Адпачатная форма Vaiš-alg’as.

Першая аснова Vaiš- працягвае індаеўрапейскае *ṷeiḱ- «паселішча, дом»[2]. Ад яго прускае *wais-pati «пані, гаспадыня дому» (ад *wais-pats «староста пляменнага паселішча»), літоўскае vieš-pats «пан, гаспадар дому», таксама бел. вёска.

Паняцце, адлюстраванае ў аснове Vaiš-, сягае племянной эпохі. Гэтая аснова адсылала да «сярэдняга» памеру сацыяльнай адзінкі (пляменнае паселішча, «вялікі дом»). Аснова But- абазначала «дом» у сэнсе адной сям’і («малы дом»), а аснова Taut- — тэрытарыяльна шырокі род, «народ» у пляменным сэнсе[3].

Другая аснова Alg- (> Elg-) звязаная з літоўскім alga «ўзнагарода», што ў раннелітоўскую эпоху мела значэнне «(ваенная) здабыча». Далей да індаеўрапейскага *algh-[4].

Спалучэнне асноў Vaiš- і Alg- сцвярджала ў імені каштоўнасці тагачаснага раннелітоўскага грамадства — пляменнае паселішча як адзінку сацыяльнага ўладкавання і паняцце ваеннай здабычы.

Аснова Vaiš- таксама ў імёнах, ад якіх тапонімы Вайшнарышкі (< Vaiš-nor’as), Вайшкуны (< Vaiš-k-ūn’as).

Аснова Alg- — у імені тыпу Vain-alg’as «Заваёўнік здабычы», ад якога назва былой вёскі Вайнялгова (цяпер у складзе Папоўцаў у Вілейскім раёне). Тая ж аснова ў імені жыхара Дзятлава ў XV стагоддзі: «Минялку Дромутевичу Здетелцу отчина его у Здетеле»[5] (< *Min-alg’as, *Drom-ut’is).

Хроснае імя Войшалка не вядома[6]. Васіль Тацішчаў без крыніцы адзначаў, што хроснае імя Войшалка было Васіль. Версія Тацішчава сумнеўная, бо імавернае манаскае імя князя — Лаўрыш (Лаўрын, Лаўрэнцій) пачынаецца з Л, а паводле тагачаснай традыцыі манаскае імя бралася з той жа літары, што і хроснае[7].

Паходжанне і сям’я

правіць

Паводле летапісу, Войшалк быў старэйшым з вядомых сыноў Міндоўга[8]. Звестак пра маці Войшалка ў крыніцах няма. У Войшалка была сястра, яе імя не вядома — жонка Шварна Данілавіча, вялікага князя літоўскага ў 1267—1270 гадах. Браты Войшалка — Рукля і Рупейка — значна маладзейшыя за яго, абодва забіты разам з Міндоўгам. Зыходзячы з розніцы ва ўзросце, маці Войшалка і яго сястры была не княгіня Марта — маці Руклі і Рупейкі, а ранейшая жонка Міндоўга, звестак пра якую няма[9].

У дакуменце ад 1254 года названы сыны Міндоўга і Марты — Герстухен і Рэплеў. Невядома, ці пад гэтымі імёнамі маюцца на ўвазе Рукля і Рупейка, ці гэта два іншыя сыны.

Расійскі гісторык XVIII ст. Васіль Тацішчаў паведамляў без крыніцы, што маці Войшалка была цвярской княжной[10]. Аднак цяпер звесткі Тацішчава, не пацверджаныя крыніцамі, лічацца сумнеўнымі[11][12], скепсіс да ўнікальных звестак Тацішчава выказвалі і раней, у т.л. М. С. Грушэўскі, А. Я. Прэснякоў, С. Л. Пешціч, Я. С. Лур’е і інш., былі і прыхільнікі верагоднасці, сярод іх вылучаліся Б. А. Рыбакоў, А. Шахматаў, М. М. Ціхаміраў, а сярод сучасных А. В. Маёраў.

Біяграфія

правіць

Першыя звесткі

правіць

Час нараджэння Войшалка не вядомы, 1223 год пададзены ў храналагічнай табліцы гіторыка XIX ст. Тэадора Нарбута, па яго словах, складзенай паводле фрагментаў рукапісу вялікалітоўскага дзеяча XVI ст. Аўгусціна Ратундуса[13].

Асноўныя звесткі пра жыццё Войшалка змешчаны ў Галіцка-Валынскім летапісе (ГВЛ), які напісаны ў сярэдзіне і дапоўнены ў канцы XIII ст. невядомымі аўтарамі. ГВЛ захаваўся ў некалькіх спісах, у т. л. у складзе Іпацьеўскага летапісу (XV ст.). Даты ў Іпацьеўскім спісе ГВЛ унесены пазней, таму даціроўка падзей там недакладная.

Пад 1253 годам у ГВЛ згадваецца не названы імем сын Міндоўга, якога Міндоўг паслаў ваяваць ваколіцы Турыйска[заўв 1] ва Уладзімірскім княстве — у адказ на рабаванне галіцка-валынскімі войскамі зямель Міндоўга. Пра іншых дарослых сыноў Міндоўга няма звестак, таму думаюць, што гэтым сынам быў Войшалк. Паход здзяйсняўся падчас вайны 1249—1254 гадоў паміж Міндоўгам і яго пляменнікамі — Таўцівілам і Эдзівідам Даўспрункавічамі, якіх падтрымліваў галіцкі князь Даніла Раманавіч.

Прыняцце манаскага чыну

правіць

Упершыню Войшалк пэўна згаданы летапісам пад 1255 годам, калі ад імя Міндоўга заключыў мір з Данілам Раманавічам, выдаў сваю сястру замуж за малодшага сына Данілы — Шварна Данілавіча, а сам прыбыў да Данілы Раманавіча ў Холм[заўв 2] (сталіцу Галіцкага княства) і прыняў манаскі чын. Сыну Данілы Раманавіча — Раману Данілавічу — Войшалк перадаў «Новагародак ад Міндоўга, а ад сябе Слонім і Ваўкавыск».

Іншы летапісец (летапіс складаўся двума рознымі аўтарамі і ў розныя гады) піша, што Войшалк прыбыў не ў Холм, а ў ранейшую сталіцу — Галіч, з намерам прыняць манаскі чын, і тады ж ахрысціў Юрыя Львовіча (сына белзскага князя Льва Данілавіча, унука Данілы і будучага князя галіцкага). А пасля пайшоў у Палонінскі манастыр да ігумена Грыгорыя і там пастрыгся ў манахі.

 
Гарадзішча сярэдневяковага Наваградка.

Гэты ж летапісец адзначыў, што Войшалк пачынаў княжыць у Новагародку як язычнікам і зрабіў шмат зла, а затым ахрысціўся і змяніўся на дабро. Украінскі гісторык П. П. Талочка лічыць, што характарыстыка Войшалка-язычніка далёкая ад рэальнай і летапісцу яна спатрэбілася, каб выразна паказаць ператварэнне язычніка ў хрысціяніна. Такі прыём — супрацьпастаўленне язычніцкай цемры і хрысціянскага святла — здаўна ўжываўся ў летапісанні, імаверна, летапісец пазычыў яго з больш ранняга кіеўскага летапісу.

Зыходзячы з гэтых летапісных паведамленняў, імаверна, у Новагародку Войшалк княжыў (быў намеснікам Міндоўга) з 1240-х гадоў.

У манастве

правіць

Пасля трох гадоў жыцця ў Палонінскім манастыры Войшалк адправіўся ў паломніцтва да гары Афон у Візантыю, але не здолеў дайсці праз «мяцеж» у землях на дарозе, вярнуўся і заснаваў манастыр у Панямонні:

«Воишелкъ же не може доити до Ст҃ѣи Горѣ . зане мѧтежь быс̑ великъ тогда в тъıхъ землѧх̑ . и приде ѡпѧть в Новъгородокъ . и оучини собѣ манастырь . на рѣцѣ на Немнѣ . межи Литвою и Новъıмъгородъкомъ . и тоу живѧше.»[14]

«Войшалк не змог дайсці да Святой Гары, бо вялікі мяцеж быў тады ў тых землях, і прыйшоў зноў у Наваградак; і ўчыніў сабе манастыр на рацэ на Нёмане, паміж Літвой і Наваградкам, і там жыў»[15].

Іпацьеўскі летапіс.

 
Урочышча у в. Лаўрышава, дзе першапачаткова размяшчаўся манастыр. Свята-Успенская царква XVIII ст.

Манастыр «на Нёмане паміж Літвой і Наваградкам» атаясняюць з Лаўрышаўскім, вёска, якая ўтварылася каля манастыра, называецца Лаўрышава[заўв 3] (з-за патранімічнага суфікса і канчатка, лічыцца, што назва ўтворана ад інацкага імя Войшалка — Лаўрыш, Лаўрын або Лаўрэнцій). Войшалк пражыў у гэтым манастыры каля года. У летапісе адзначана, што Міндоўг дакараў яго за манаскае жыццё.

Вяртанне да княжацкага жыцця

правіць

Паводле летапісных звестак, каля 1257—1258 года на Літоўскую зямлю і Нальшаны напалі войскі мангола-татарскага ваеначальніка Бурундая і галіцка-валынскіх князёў. Войшалк выйшаў з манастыра, і разам са стрыечным братам Таўцівілам (які да гэтага часу памірыўся з Міндоўгам) захапіў Рамана Данілавіча (галіцкага князя, якому сам раней перадаў Новагародак). Пасля Раман у летапісу не згадваецца — магчыма, ён загінуў, а Войшалк зноў сеў на новагародскім стальцы.

 
Пінскі Ляшчынскі манастыр. Літаграфія 1875 г. па малюнку з натуры Н. Орды 1868 г. Успенская царква 1746 г.

У 1263 годзе у выніку змовы быў забіты Міндоўг і два яго малодшыя сыны, а затым і яго пляменнік Таўцівіл. Сталец вялікага князя літоўскага заняў іншы пляменнік Міндоўга і адзін са змоўшчыкаў — Транята. Войшалк уцёк у Пінск.

Пра месца жыцця Войшалка ў Пінску летапіс не паведамляе; традыцыйна лічыцца, што ён жыў у Ляшчынскім Свята-Успенскім манастыры ў прадмесці Пінска — Лешчы (цяпер парк у Пінску).

На стальцы вялікага князя

правіць

У 1264 годзе Транята забіты ранейшымі конюхамі Міндоўга. Войшалк з пінскім войскам вярнуўся ў Новагародак, злучыўся з дружынай новагародскіх баяр і пайшоў усталёўваць сваю ўладу ў Літве, і «нача княжити во всей земли Литовской» — стаў вялікім князем літоўскім. Паводле летапісу, у Літоўскай зямлі ён вынішчыў шмат сваіх ворагаў, а астатнія «разбегліся хто куды».

Прызнаў уладу Васількі Раманавіча, княжыў разам са Шварнам Данілавічам. З дапамогаю Васількі і Шварна заваяваў Нальшчаны і Дзяволтву.

Вяртанне ў манаства і гібель

правіць

Паводле летапісу, у 1267 годзе Войшалк вырашыў поўнасцю перадаць вялікае княжэнне літоўскае Шварну Данілавічу. Шварн адгаворваў яго ад такога рашэння. Аднак Войшалк адказаў, што заставацца князем яму не дазваляюць грахі, і што зямлю ён пакідае ўпарадкаванай. Войшалк пайшоў у манастыр у г. Уграўск на Валыні, Шварн застаўся княжыць у Вялікім княстве Літоўскім.

У красавіку 1267 года Леў Данілавіч, ужо князь галіцкі, запрасіў на сустрэчу князя валынскага Васільку Раманавіча і праз яго — свайго кума Войшалка. Войшалк не давяраў Льву і не хацеў ехаць, але паехаў на заруку Васілька. Прыехаўшы ва Уладзімір, Войшалк спыніўся ў манастыры св. Міхаіла Вялікага. 18 (ці 23) красавіка Васільку, Льва і Войшалка паклікаў на абед немец Маркольт. Затым Васілька паехаў дадому спаць, а Войшалк вернуўся ў манастыр. Аднак Леў прыехаў за нім і ўгаварыў яго працягнуць пір, падчас якога забіў Войшалка. Летапісец адзначае, што Леў зрабіў гэта па д’ябальскаму падбухторванню, з-за зайздрасці ад таго, што Войшалк перадаў княжэнне ў літоўскай дзяржаве не яму, а яго брату Шварну.

Войшалк быў пахаваны ў царкве св. Міхаіла Вялікага.

У крыніцах

правіць

Галіцка-Валынскі летапіс

правіць

Найбольш раннія і шырокія звесткі пра Войшалка дае Галіцка-Валынскі летапіс (ГВЛ), якая была крыніцай для пазнейшых перапрацовак — ужо ў XIV ст. іх агіяграфічныя версіі былі ў Вялікім Ноўгарадзе і Пскове, а ў XVI ст. сюжэт увайшоў у легендарную частку беларуска-літоўскіх летапісаў. Пратографам усіх паўночнарускіх і маскоўскіх аповедаў XV—XVI ст. пра Войшалка быў Наўгародскі першы летапіс (НПЛ)[16]. Стрыйкоўскі быў знаёмы са звесткамі ГВЛ праз беларуска-літоўскі летапіс блізкі да Хронікі Быхаўца. Таму вывучэнне менавіта звестак ГВЛ мае найважнейшае значэнне.

Войшалк і «Аповесць пра Варлама і Іасафа»

правіць

«Аповесць пра Варлама і Іасафа»  (руск.) перакладзена з грэчаскай не пазней сярэдзіны XII ст. і папулярная на Русі, расказвае пра індыйскага царэвіча Іасафа, ахрышчанага сваім настаўнікам, пустэльнікам Варламам, а бацька — цар Авенір, разгневаны і спрабуе рознымі спосабамі адхіліць сына ад хрысціянства, аднак, неўзабаве змірыўся і даў сыну палову царства, а затым і сам ахрысціўся. Цар Авенір памірае неўзабаве па хрышчэнні, пасля смерці бацькі царэвіч Іасаф, нягледзячы на ўгаворы, перадае ўладу вяльможы-хрысціяніну Варахіі, а сам ідзе ў пустыню да свайго настаўніка Варлама, дзе і застаецца да смерці. Сувязь Аповесці і апавядання летапісу пра Войшалка ўпершыню паказала М. Смаронг-Ружыцкая  (польск.) ў даследаванні мініяцюр Лаўрышаўскага Евангелля. Пры параўнанні сюжэтных ліній летапісу і Аповесці заўважна іх значнае падабенства, Войшалк паўтарае ролю Іасафа, Міндоўг — Авеніра, Рыгор Палонінскі — Варлама, а Шварн — Варахіі.

Такім чынам, трэцяя рэдакцыя апавядання пра Войшалка ў ГВЛ мае агіяграфічны характар, яе сюжэт склаўся пад уплывам Аповесці пра Варлама і Іасафа. Незалежна ад трэцяй рэдакцыі ГВЛ, ужо ў XIV ст. у Паўночнай Русі з’явіліся і распаўсюдзіліся агіяграфічныя версіі другой рэдакцыі апавядання ў ГВЛ пра Войшалка. У самой другой рэдакцыі таксама ёсць дапаўненні, паводле яе Войшалк заключыў мір з Данілам і выдаў замуж за яго сына сваю сястру, аднак у першай, пачатковай, рэдакцыі апавядання ГВЛ ініцыятарам гэтых падзей быў Міндоўг, такім чынам, імаверна, ужо ў другая рэдакцыя адлюстроўвае спробу летапісца вывесці Войшалка на пярэдні план.

У літаратуры і мастацтве

правіць

У выяўленчым мастацтве

правіць
 
Лаўрышаўскае евангелле. Вокладка XVI—XVII ст. Бібліятэка Чартарыйскіх, Кракаў, Польшча.
  • 7 мініяцюр з выявамі Войшалка ў Астэрманаўскім І-ым томе Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст.
  • У кан. XIII — пач. XIV ст. (да 1329) для Лаўрышаўскага манастыра было перапісана Лаўрышаўскае евангелле — выдатны прыклад ілюстраванай рукапіснай кнігі ў Беларусі; у цэнтры акладу, які выраблены ў XVI—XVII ст. — срэбная пласціна з выявай воіна з кап’ём і шчытом. Аўтар «Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі» Вацлаў Ластоўскі адзначыў, што паводле традыцыі, на акладзе Лаўрышаўскага евангелля — выява Войшалка[17] (іншыя даследчыкі лічаць, што на выяве — св. Дзмітрый Салунскі).
  • Паштоўка «Войшалк», Коўна, 1935, у серыі «Князі Літвы».
  • Карціна «Войшалк» мастака Анатоля Крывенкі (2000).
  • Тэракотавы медальён «Вялікі князь Літоўскі Войшалк», мастак М. Л. Несцярэўскі, 2002.

У драматургіі і кінематографе

правіць
  • П’еса латвійскага пісьменніка Марціньша Зівертса «Улада» (лат.: «Vara»), 1944, Войшалк — адна з дзеючых асобаў.
  • Мастацкі фільм «Улада» (літ.: «Valdžia», паводле п’есы М. Зівертса, 1992, Літоўская кінастудыя, рэж. — Юозас Саболюс), у ролі Войшалка — Йонас Брашкіс.
  • П’еса Г. І. Яфрэмава  (руск.) «Сумненне аб Войшалку», 2013.

Ушанаванне памяці

правіць

Заўвагі

правіць

Крыніцы

правіць
  1. T. Milewski. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969. С. 11—13.
  2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1131.
  3. С. Валянтас. Двусоставные антропонимы — реликты поэзии балтов // Балто-славянские исследования. XVI. Сборник научных трудов. М., 2004. С. 203—205, 217—218.
  4. В. Н. Топоров. Прусский язык. A-D. М., 1975. С. 72.
  5. Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 3 (1440—1498). Vilnius, 1998. C. 68.
  6. Narbutt T. Dzieje starożytne narodu litewskiego. Т.4. — Wilno: Nakładem i drukiem A. Marcinowskiego, 1838. — S. 181.
  7. Лещинский, А. И. Что в имени тебе моем?… С. 74—75.
  8. ПСРЛ. — Т. 32. — С. 26, 209.
  9. Narbutt, Т. Dsieje staroźytne narodu Litewskiego. — T. 4. — Wilno, 1838. — S. 181.
  10. Татищев, В. Н. История Российская. — Т. V. — Ленинград, 1965. — С. 45.
  11. Толочко А. «История Российская»…
  12. Горовенко А. В. Меч Романа Галицкого… С. 261—332.
  13. Narbutt, Т. Dsieje staroźytne narodu Litewskiego. — T. 3. — Wilno, 1838. — S. 609.
  14. ПСРЛ. — Т. 2. Ипатьевская летопись. — СПб., 1908. — Стлб. 859.
  15. Паводле артыкула: Краўцэвіч, А. К. Войшалк (1264—1267 г.). Інтэлігент на троне // pawet.net. — 2008. — 27 чэрвеня.
  16. Охотникова В. И. Повесть о Довмонте. — Л., 1985. — С. 109—116.
  17. Ластоўскі, В. Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі / В. Ластоўскі. — Коўна, 1926.

Літаратура

правіць
  • Chomik, P. Początki monasteru ławryszewskiego koło Nowogródka // Średniowiecze Polskie i Powszechne. — Т. 4 (8). — 2012. — S. 42—57. ISSN 0208‑6336, ISSN 2080‑492X.
  • Dąbrowski, D. Powieść o Wojsiełku. Szkic historiograficzny // Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos šaltiniai. Faktas. Kontekstas. Interpretacija. — Vilnius, 2007. — S. 31—66.
  • Goldfrank, D. Lithuanian Prince-monk Vojselk: a study of competing legends // Harvard Ukrainian Studies. — 1988. — Vol. 11/3—4. — Р. 44—76.
  • Gudmantas, K., Ryčkov A. Demetrijaus Zankiewicziaus. Notifikacija apie Laurušavo vienuolyną, išrašyta iš senos rusiškos rankraštinės kronikos (Šaltinio tyrimas ir publikacija) // Senoji Lietuvos literatūra. — 34 knyga. — 2012. — P. 153—184. ISSN 1822-3656.
  • Łatyszonok O. Tożsamość fratris Vaislani z Opisu ziem. Przyczynek do badań nad stosunkiem Kościoła Zachodniego do Wschodniego w połowie XIII wieku i pierwotną lokalizacją Białej Rusi // Colloquia Russica. – Series II. – Vol.3: Данило Романович і його часи / За ред. В. Нагірного, М. Волощука. – Івано-Франківськ; Краків, 2017. – S. 215–219.
  • Smorąg-Różycka, M. Ewangeliarz Ławryszewski. — Kraków, 1999. — S. 70—81.
  • Smorąg-Różycka, M. Miniatury «Ewangeliarza Ławryszewskiego». Zagadnienie stylu // Folia Historiae Artium. — 1992. — T. 28. — S. 26—27, 38.
  • Smorąg-Różycka, M. Romans chrześcijański Barlaam i Jozafat w kulturze średniowiecznej Europy. Uwagi o dwóch miniaturach w Ewangeliarzu Ławryszewskim // Slavia Orientalis. — 1993. — Nr. 1. — S. 9—27.
  • Вілкул, Т. Л. Галицько-Волинський літопис про постриження литовського князя Войшелка // Український історичний журнал. — 2007. — № 4. — С. 26—37.
  • Вилкул, Т. Л. О некоторых источниках литовских известий Галицко-Волынской летописи // Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos šaltiniai. Faktas. Kontekstas. Interpretacija / sud. A. Dubonis. — Vilnius, 2006.
  • Вілкул, Т. Л. Постриження князя Войшелка: Політика князя Данила і стратегії літописців // Матеріали і дослідження з археології Прикарпаття і Волині. Вип. 13. — Львів, 2009.
  • Горовенко, А. В. Меч Романа Галицкого. Князь Роман Мстиславич в истории, эпосе и легендах. — Санкт-Петербург: «Дмитрий Буланин», 2011.
  • Кибинь, А. С. Литовский князь и индийский царевич: в поисках сходства (история о Войшелке) // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2011. — № 2. — С. 11—28.
  • Лещинский, А. И. Что в имени тебе моём? Архівавана 7 мая 2013. (Значение и смысл монашеских имён епископата Русской православной церкви) // Вестник Челябинского университета. Сер. 1, История, Т. 2. — 2002. — С. 74—80.
  • Литвина, А. Ф., Успенский, Ф. Б. Агиография и выбор имени в Древней Руси // Славяноведение. Вып. 4. — 2005. — С. 25—42.
  • Огицкий, Д. П. Великий князь Войшелк (страница из истории Православия в Литве) // Богословские труды. Т. 24. — Москва, 1983. — С. 171—196.
  • Семянчук, А. Лаўрышаўскае Евангелле // Silva rerum nova: Штудыі ў гонар 70-годдзя гісторыка Георгія Я. Галенчанкі. — Вільня, Менск, 2009. — С. 236—246.
  • Толочко, А. «История Российская» Василия Татищева: источники и известия. — Москва: Новое литературное обозрение; Киев: Критика, 2005. — 544 с. — Серия: Historia Rossica. — ISBN 5-86793-346-6, ISBN 966-7679-62-4
  • Толочко, П. П. Литовский князь Войшелк в русских летописях // Ruthenica. — Київ: Інститут історії України НАН України, 2006. — № 5. — С. 117—127.

Спасылкі

правіць