Алесь Бяляцкі

Але́сь Ві́ктаравіч Бяля́цкі (нар. 25 верасня 1962, г. п. Вяртсіля, Сартавальскі раён, Карэльская АССР, РСФСР) — беларускі грамадскі дзеяч, праваабаронца, былы палітвязень і вязень сумлення.

Алесь Віктаравіч Бяляцкі
А. Бяляцкі ў Варшаве, 14.1.2011
Імя пры нараджэнні	руск.: Алекса́ндр Ви́кторович Беля́цкий
Род дзейнасці	Праваабарончая
Дата нараджэння	25 верасня 1962(1962-09-25) (58 гадоў)
Месца нараджэння	Вяртсіля, Vyartsilskoye urban settlement[d], Сартавальскі раён[d], Карэлія, СССР
Бацька	Віктар Усцінавіч Бяляцкі (1928—2011)
Маці	Ніна Аляксандраўна (1935-1994)
Жонка	Наталля Пінчук
Дзеці	сын Адам Аляксандравіч Бяляцкі
Месца працы	Праваабарончы цэнтр «Вясна»
Альма-матар	Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны
Член у	Талака Каардынацыйная рада па забеспячэнні трансферу ўлады Саюз беларускіх пісьменнікаў Беларускі ПЭН-цэнтр
Узнагароды і прэміі	Прэмія Пера Ангера[d] (2006) прэмія «Чалавек чалавеку»[d] (2005) прэмія Вацлава Гавела[d] (2013) Petra-Kelly-Preis[d] (2012) Прэмія Свабоды імя Андрэя Сахарава[d] ганаровы грамадзянін Парыжа[d] (2012) Прэмія імя Льва Сапегі[d] прэмія «За правільны лад жыцця»[d] (2020) Прэмія імя Алеся Адамовіча (2014)
Алесь Віктаравіч Бяляцкі на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў беларускай сям’і, бацька родам з Рагачоўскага, маці з Нараўлянскага раёнаў Гомельскай вобласці. У 1965 г. сям’я вярнулася ў Беларускую ССР на пастаяннае жыхарства ў г. Светлагорск (Гомельская вобласць). Выпускнік сярэдняй школы № 5 г. Светлагорска.

У 1984 г. закончыў гісторыка-філалагічны факультэт Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта па спецыяльнасці «беларуская і руская мовы і літаратура» (кваліфікацыя — філолаг, выкладчык беларускай і рускай моў і літаратуры). Падчас вучобы сябраваў з будучымі вядомымі беларускімі пісьменнікамі, а тады — студэнтамі Анатолем Сысом, Эдуардам Акуліным, Сяржуком Сысом, Анатолем Казловым. Падчас вучобы выступіў з першымі літаратуразнаўчымі артыкуламі. (Літаратура і мастацтва,1984 г.)

Працаваў настаўнікам у Лельчыцкім раёне Гомельскай вобласці. Тэрміновую вайсковую службу ў 1985-86 гг. праходзіў механікам-вадзіцелем браніраванага цягача ў артылерыйскай знішчальнай супрацьтанкавай батарэі пад г. Екацярынбургам (у той час Свярдлоўск), Расія.

З 1981 года браў удзел у моладзевым нацыянальна-дэмакратычным руху. Быў сябрам падпольнай групы моладзі: Беларускай канспірацыйнай партыі «Незалежнасць», якая ставіла на мэце спрыяць выхаду Беларусі з СССР і ўтварэнні незалежнай, дэмакратычнай дзяржавы. Група мела статут і праграму, працавала праз легальныя нефармальныя моладзевыя аб’яднанні «Талака», «Тутэйшыя», выдавала нелегальны часопіс “Бурачок” , была ініцыятарам правядзення першых у Беларусі мітынгаў (Дзяды ў 1987 і 1988 г.), акцыяў пратэсту (воднае ралі супраць пабудовы Даўгаўпілскай ГРЭС (1987 г.), мітынг супраць разбурэння Верхняга гораду ў Мiнску (1988 г.), дэманстрацыя і мітынг у Курапатах (1988 г.).

Алесь Бяляцкі друкаваўся ў тагачасных падпольных выданнях, часопісах «Бурачок» і «Вера». Быў заяўляльнікам мітынгаў на Дзяды ў 1987 і 1988 гг. З’яўляўся адным з арганізатараў Першага вальнага сойму беларускіх суполак.

Падчас навучання ў аспірантуры ў г. Мінску ў 1986—1989 гг. быў адным са стваральнікаў Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя» (1986), потым — старшынём гэтай грамадскай арганізацыі. Быў пад пагрозай выключэння з аспірантуры, але грамадскую дзейнасць не спыніў. Браў удзел у паседжаннях Камэтэта-58, у 1988 г. выступіў адным з заснавальнікаў таварыства «Мартыралог Беларусі», а таксама быў сябрам арганізацыйнага камітэту грамадскай арганізацыі «Беларускі народны фронт». У 1990 г. выступіў адным з арганізатараў грамадскай арганізацыі «Беларуская каталіцкая грамада».

У 1989 г. закончыў аспірантуру Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук Беларускай ССР. У 1989 г. працаваў малодшым навуковым супрацоўнікам Музея гісторыі беларускай літаратуры, затым у 1989 г. па конкурсу быў абраны калектывам музея на пасаду  дырэктара Літаратурнага музея Максіма Багдановіча.

Працаваў дырэктарам музея з кастрычніка 1989 г. па жнівень1998 г. Падчас працы Алеся Бяляцкага ў музеі былі адчыненыя экспазіцыі ў цэнтральным будынку музея ў г. Мінску на Траецкім прадмесці (1991 г.), у філіях музея: «Беларускай хатцы» ў г. Мінску на вул. Рабкораўская 14 (1991 г.), «Фальварак Ракуцёўшчына» ў вёсцы Ракуцёўшчына Маладзечанскага раёна (1991 г.), у г. Яраслаўлі (1993 г.). У будынках музея напачатку 90-х гадоў праходзілі шматлікія культурніцкія і грамадскія мерапрыемствы, сходы дэмакратычных сілаў, паседжанні Управы і Сойму Беларускага народнага фронту, малітоўныя службы грэка-католікаў. У будынку музея ў 1990 г. мела юрыдычны адрас і пачынала працу рэдакцыя адной з першых дэмакратычных газетаў у Беларусі «Свабода». Алесь Бяляцкі прадаставіў юрыдычны адрас музея для рэгістрацыі дзесяткаў няўрадавых араганізацыяў, які ў тыя гады было цяжка знайсці, у тым ліку Праваабарончаму цэнтру «Вясна» і Цэнтру «Супольнасць». Запрасіў у літаратурны музей М.Багдановіча на працу маладых беларускіх пісьменнікаў Паліну Качаткову, Эдуарда Акуліна, Сяргея Вітушку, Алеся Астраўцова.

Дэпутат Мінскага гарадскога Савета дэпутатаў у 1991—1996 гг. 20 жніўня 1991 г. разам з іншымі 29 дэпутатамі мінгарсавета, на наступны дзень пасля путчу ГКЧП, выступіў з адкрытым зваротам да жыхароў Мінска  «захоўваць вернасьць законна абраным органам улады і дамагацца ўсімі канстытуцыйнымі мэтадамі спыненьня дзейнасьці Дзяржаўнага камітэту па надзвычайным становішчы». 5 верасня 1991 года пасля прыняцця Мінгарсаветам рашэння аб выкарыстанні нацыянальнай сімволікі, А.Бяляцкі прынёс бела-чырвона-белы сцяг у залу паседжання дэпутатаў, затым гэты сцяг першы ў краіне быў афіцыйна вывешаны над будынкам Мінгарсавета.

Сакратар Управы БНФ (1996—1999), намеснік старшыні Партыі БНФ (1999—2001).

Алесь Бяляцкі выступае на мітынгу, прысвечаным 80-ым ўгодкам БНР, 25 сакавіка 1998 года ў Мінску. Фота Уладзіміра Сапагова

У 1996 годзе заснаваў гарадскую мінскую арганізацыю Праваабарончы цэнтр «Вясна-96», які 15 чэрвеня 1999 года пераўтварыўся ў рэспубліканскае Грамадскае аб’яднанне Праваабарончы цэнтр «Вясна». Рашэннем Вярхоўнага суда Рэспублікі Беларусь 28 кастрычніка 2003 года за ўдзел у назіранні падчас прэзідэнцкіх выбараў 2001 г. Грамадcкае аб’яднанне "Праваабарончы цэнтр «Вясна» было пазбаўлена дзяржаўнай рэгістрацыі. З тых часоў вядучая беларуская праваабарончая арганізацыя працуе без рэгістрацыі.

Старшыня рабочай групы Асамблеі няўрадавых дэмакратычных арганізацый (2000—2004).

Віцэ-прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека (The International Federation for Human Rights, FIDH) — (2007—2016).

Сябра Саюза беларускiх пiсьменнiкаў (1995 г.) і Беларускага ПЭН-цэнтра (2009 г.).

4 жніўня 2011 г. быў затрыманы Дэпартаментам фінансавых расследванняў, затым арыштаваны і змешчаны ў СІЗА г. Мінску.

24 лістапада 2011 г. быў асуджаны па ч.2. арт. 243 КК (утайванне даходаў у асабліва буйным памеры) на 4,5 гады пазбаўлення волі з канфіскацыяй маёмасці. Суд прызнаў яго вінаватым у нясплаце падаткаў. Падставай для крымінальнага пераследу стала інфармацыя пра банкаўскія рахункі, якую перадалі беларускім праваахоўным органам Літва і Польшча. А. Бяляцкі сваёй віны не прызнаў і заявіў, што грошы, якія былі атрыманы на яго рахункі ў банку, выкарыстоўваліся на праваабарончую дзейнасць. Раней у тым жа годзе беларускія ўлады скіравалі Літве запыт у справе фінансавання беларускай апазіцыі, Алеся Бяляцкага ўдалося прызнаць вінаватым у тым ліку ў выніку таго, што адказ на гэты запыт не быў добра прадуманы літоўскім бокам. Літоўскі дыпламат Рэнатас Юшка пазней пракаментаваў гэта так: «Для Літвы гэта вялікае паражэнне на міжнароднай арэне і я ўсё яшчэ адчуваю пэўнае пачуццё віны з-за Алеся. Калі я яшчэ быў адказным за каардынацыю такіх справаў, то нам удавалася прадухіляць падобныя здарэнні». Беларускія праваабаронцы, а таксама кіраўніцтва Еўрапейскага Звязу, урады краін ЕС, ЗША і міжнародныя праваабарончыя арганізацыі лічылі А. Бяляцкага палітычным вязнем, а прысуд яму — палітычна матываваным. Яны патрабавалі ад уладаў Беларусі вызваліць праваабаронцу. 15 верасня 2011 г. адмысловую рэзалюцыю па справе А.Бяляцкага прыняў Еўрапейскі парламент. З патрабаваннем аб вызваленні А.Бяляцкага да беларускага ўраду звярталіся Старшыня Еўрапарламенту Ежы Бузек, прадстаўнік ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі Кэтрын Эштан, старшыня АБСЕ Эйман Гілмар, спецыяльны дакладчык па сітуацыі ў Беларусі Рады ААН ппа правах чалавка Міклаш Харасці.

Тэрмін зняволення адбываў у папраўчай калоніі № 2 г. у г. Бабруйску. Працаваў упакоўшчыкам у швейным цаху.

Неаднаразова караўся адміністрацыяй калоніі за «парушэнне правілаў паводзінаў асуджаных», быў прызнаны «злосным парушальнікам рэжыму» на падставе чаго быў пазбаўлены амністыі ў 2012 годзе, пазбаўляўся спатканняў з роднымі і перадачаў.

У калоніі напісаў шмат тэкстаў на літаратуразнаўчыя тэмы, эсэ, успаміны, якія перадаваліся на волю ў лістах.

Падчас зняволення ў абарону Алеся Бяляцкага была разгорнутая беспрэцэндэнтная кампанія міжнароднай салідарнасці.

А. Бяляцкі быў вызвалены па амністыі 21 чэрвеня 2014 г.

4 жніўня — Міжнародны дзень салідарнасці з грамадзянскай супольнасцю Беларусі. Ён быў заснаваны ў 2012 годзе як адказ на арышт Алеся Бяляцкага.

Узнагароды і ганаровыя званні

• У сакавіку 2006 года Вацлаў Гавел уручыў А. Бяляцкаму прэмію Homo Homini за праваабарончую дзейнасць.
• Прэмія імя Пера Ангера. «Per Anger Prize». Швецыя. 2006 г.
• Прэмія свабоды імя Андрэя Сахарава Нарвежскага Хельсінкскага камітэта. «Andrei Sakharov Freedom Award». Нарвегія. 2006 г.
• Ганаровы грамадзянін г. Генуі (правінцыя Лігурыя, Італія) з 2010 г.
• Нацыянальная прэмія ў абарону правоў чалавека. «Праваабаронца 2011 года». Беларусь. 2011 г.
• Дыплом за свабоду слова. Нарвежскі саюз пісьменнікаў. «Ytringsfrihetsprisen 2011». Нарвегія. 2012 г.
• Ганаровы грамадзянін г. Парыжа з 2012 г.
• Прэмія Леха Валенсы. «Nagroda Lecha Walesy 2012» Польшча. 2012 г.
• Прэмія імя Вацлава Гавела за правы чалавека. Першы лаўрэат ад заснавання прэміі. «Vaclav Havel Human Rights Prize 2013». Парламенцкая Асамблея Рады Еўропы сумесна з Бібліятэкай Вацлава Гавела і фондам Charta 77. Страсбург. 2013 г.
• Літаратурная прэмія імя Алеся Адамовіча. Беларускі ПЭН-цэнтр. Беларусь. 2014 г.
• Абаронца Грамадзянскіх Правоў Года — 2014. «Civil rights defender of the year 2014» Швецыя. 2014.
• Ганаровы грамадзянін Сіракузаў (Сіцылія, Італія) з 2014 г.
• Вылучаўся на Нобелеўскую прэмію міру пяць разоў. У 2006 і 2007 гг. У 2012 годзе ізноў быў намінаваны на Нобелеўскую прэмію міра, але прэмія была прысуджаная Еўразвязу. 2 лютага 2013 года быў вылучаны на Нобелеўскую прэмію міра, нарвежскім парламэнтарыем Янам Санэрам. У 2014 г. дэпутаты польскага парламента вылучылі Алеся Бяляцкага на Нобелеўскую прэмію міру. Пад намінацыяй падпісаліся 160 польскіх дэпутатаў.
• Медаль 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (2019).
• Прэмія «За правільны лад жыцця»(укр.) бел. (прысуджана «Вясне» ды Алесю Бяляцкаму).

Адлюстраванне арышту ў культуры

• Дзмітры Плакс 14.02.2013 г. зрабіў пастаноўку на Радыё Швецыі пра Алеся Бяляцкага.
• Кніга Віктара Сазонава «Паэзія прозы» 2013 г. прысвечана Бяляцкаму Алесю. У адным з яе апавяданняў «Паштоўка палітвязня» змешчаны сюжэт пра А. Бяляцкага.
• Уладзімір Сіўчыкаў:эсэ «Гэтае салодкае слова — свабода!» у падборцы «Начныя нататкі». Дадатак Літаратурная Беларусь № 4 (92) у газеце Новы Час. 25 красавіка 2014 / № 16 (385).
• Уладзімір Някляеў. Верш Рымцелі. На 50-годдзе праваабаронцы Алеся Бяляцкага.
• Сяржук Сыс — верш «Алесю Бяляцкаму».
• Скобла Міхась — эсэ «Ліст да Алеся Бяляцкага».
• Мастацкі фільм «Выше неба» (рэжысёр: Дзмітры Марынін, Андрэй Курэйчык, 2012 г.): у эпізодзе паказаны сюжэт з навін тэлеканала «Беларусь-1» аб затрыманні Алеся Бяляцкага (56 хвіліна).
• Дакументальны фільм «Свечка праўды Алеся Бяляцкага» (сцэнарыст Паліна Сцепаненка, 2011, Беларусь).
• Дакументальны фільм «Вясна» (рэжысёр — Вольга Швед, 2012 г., Беларусь).
• Дакументальны фільм «Нястомнае сэрца» (A Heart That Never Dies) Алеся Бяляцкага. (рэжысёр Эрлінг Борген, 2015, Нарвегія).
• Дакументальны фільм «1050 дзён самоты» (рэжысёр Алег Дашкевіч, 2014, Беларусь).
• Мастак Ай Вейвей. Выява Алеся Бяляцкага зробленая з дэталяў канструктара «Лега» вядомым сучасным кітайскім мастаком-дысідэнтам Ай Вейвенем. Твор прадстаўлены на выставе «След» у музеі Хішхорн у Вашынгтоне.
• Партрэт Алеся Бяляцкага. Мастак — Уладзімір Вішнеўскі. У кнізе «Халоднае крыло Радзімы»

Бібліяграфія

• «Літаратура і нацыя». — Мн., 1991.
• «Прабежкі па беразе Жэнеўскага возера». — Мн., 2006.
• «Асьвечаныя беларушчынай». — Мн., 2013. Кніга была занесена ў спіс рэчаў, якім забаронены ўвоз у Беларусь.
• «Іртутнае срэбра жыцьця». — Мн., 2014. Кніга прысвечана падзеям 2010—2011 гадоў у Беларусі, і адлюстроўвае два гады жыцця аўтара. Напісана падчас зняволення, складаецца з лістоў з успамінамі і развагамі.
• «Халоднае крыло Радзімы». — Вільня, 2014.
• «Бой з сабой» — Мн, 2016 г.
• 20-Я Вясна. /Зборнік эсэ і ўспамінаў сяброў Праваабарончага цэнтра «Вясна»/—Мінск, 2016. — 204с. (А.Бяляцкі С.7-20; 189—203.)

Укладанні

• Сыс,А. Alaiza / укл. А.Бяляцкі.— Вільня: Gudas, 2009. — 212с.
• Сыс,А. Берагі майго юнацтва / укл., прадм. А.Бяляцкі.— Мінск: Галіяфы, 2016. — 250с. УДК821.161.3-1 ББК 84 (4Беи)-5 С95 ISBN 978-985-7021-97-0.
• Юхнавец, Я. Сны на чужыне. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. — 220 с. ББК 84(4Бел)6 ІSBN 5-340-01255-7.

Літаратура

• Адзін дзень палітвязьня 2009—2011. — Радыё Свабодная Еўропа / Радыё Свабода : Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе, 2011, — 328 с. С.240-249. ISBN 978-0-929849-42-3.
• Голас волі з-за кратаў. Анталогія твораў беларускіх палітзняволеных / Складальнік, рэдактар А. І. Фядута. — Вільня: ЕГУ, 2013. — 992 с. С.105-132. ISBN 978-9955-773-69-6.
• Каліноўскі,В. Справа Бяляцкага. — Радыё Свабодная Еўропа / Радыё Свабода : Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе, 2012. — 364с. ISBN 978-0-929849-49-2.
• Наша вясна. Праваабарончы цэнтр «Вясна». Гісторыя ў асобах. — Вільнюс: Gudas, 2012. — 216с. С.9-26.
• Тамковіч,А. Лёсы. —СПб: Невский простор, 2010. — 472с. С.199-209. ББК 84 УДК 823 ISBN 978-594-7161-69-4.
• Смяротнае пакаранне ў Беларусі. — Вільня: 2015. — 300с. Прадмова А.Бяляцкага С.3-6.
• Хто ёсць хто ў Беларусі / укл. Л. А. Андросік, В. Ф. Голубеў і інш. — Вільня , 2007. — 256 с. (С.134-135) УДК 32 ББК 92.2 Х 97.]
• Хрышчэнне нацыі. Масавыя акцыі 1988—2009. / пад. рэд. В.Булгакава, А.Дынько. — Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства; Вільня: Інстытут беларусістыкі; Мінск: палітычная сфера, 2011. — 576 с. (С.59-60,97). ISBN 83-60456-33-Х.

Спасылкі

• FreeAles создание и управление сайтом — FIDH