Вікіпедыя

Дзмітрый Міхайлавіч Карбышаў

савецкі вучоны-інжынер, генерал-лейтэнант, Герой Савецкага Саюза
(Пасля перасылкі з Дз. Карбышаў)

Дзмітрый Міхайлавіч Карбышаў (14 (26) кастрычніка 1880, Омск, Расійская імперыя — 18 лютага 1945, канцлагер Маўтгаўзен  (руск.) (бел., Трэці рэйх, цяпер Аўстрыя) — рускі і савецкі фартыфікатар, найбуйнейшы савецкі вучоны — ваенны інжынер  (руск.) (бел.[4]. Генерал-лейтэнант інжынерных войскаў (04.06.1940). Доктар ваенных навук (1941), прафесар (1938) Акадэміі Генеральнага штаба РСЧА. Член ВКП(б) (1940). Герой Савецкага Саюза (1946, пасмяротна)[4].

Дзмітрый Міхайлавіч Карбышаў
Дата нараджэння 14 (26) кастрычніка 1880
Месца нараджэння
Дата смерці 18 лютага 1945(1945-02-18)[2][3] (64 гады)
Месца смерці
Дзеці Yelena Karbysheva[d]
Альма-матар
Месца працы
Грамадзянства
Прыналежнасць СССР
Род войскаў Руская імператарская армія і Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія
Званне генерал-лейтэнант
Бітвы/войны
Узнагароды і званні
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Дзяцінства, юнацтва, пачатак ваеннай службы правіць

Дзмітрый Міхайлавіч Карбышаў быў нарадзіўся 14 (26) кастрычніка 1880 года ў Омску ў сям’і крашанаў[5][6][7]: выпускніка Сібірскага кадэцкага корпуса  (руск.) (бел., ветэрана Крымскай вайны, ваеннага службоўца Міхаіла Ільіча Карбышава (1829—1892) і яго жонкі Аляксандры, дачкі калежскага саветніка з багатых омскіх купцоў другой гільдыі Лузгіных[8][9], быў шостым, апошнім дзіцем. Бацька з радавых сібірскіх казакоў  (руск.) (бел. — патомных дваран  (руск.) (бел.[заўв 1] Карбышавых станіцы  (руск.) (бел. Омскай[10][11][12][13][14]. За ваенную службу бацька быў узнагароджаны ордэнамі Станіслава, Ганны III ступені, медалямі. Калі старэйшы сын дасягнуў школьнага ўзросту, Міхаіл Ільіч па хваробе звольніўся з сапраўднай ваеннай службы і перабраўся з сям’ёй у Омск служыць ваенным чыноўнікам. Сібірскага казачага войска. У яго было чацвёра сыноў і дзве дачкі (Дзмітрый — самы малодшы з дзяцей). Міхаіл Ільіч быў спачатку памочнікам бухгалтара ў Омску, а затым стаў наглядчыкам Карасуцкіх саляных азёр: займаўся промыслам у стэпах, здабываў соль, вёў геалагічную разведку  (руск.) (бел.. Захапіўся фатаграфіяй. Старэйшыя дзеці вучыліся: Уладзімір — у Омскай мужчынскай гімназіі  (руск.) (бел., дочкі Соф’я і Яўгенія — у жаночай, а Міхаіл і Сяргей — у Сібірскім кадэцкім корпусе  (руск.) (бел.. Малодшаму Дзмітрыю было 4 гады, калі старэйшы брат скончыў з адзнакай гімназію. Уладзімір марыў быць урачом. Калі Міця цяжка захварэў на воспу, брат выхадзіў яго.[15]. Дзякуючы высокаадукаванай маці Міця з маленства аднолькава добра гаварыў без акцэнту і думаў на літаратурных рускай, татарскай, французскай і нямецкай мовах. Дванаццацігадовым застаўся без бацькі, які памёр у 1892 годзе. Дзяцей выхоўвала хваравітая маці, якая амаль не выходзіла з дому. Дзмітрый жа знікаў на вуліцы, дзе выявіў якасці лідара: пад яго кіраўніцтвам казацкія дзеці будавалі крэпасці (узімку са снегу, у іншы час з зямлі) і штурмавалі іх.

Раней старэйшага з братоў Карбышавых, Уладзіміра, накіравалі па стыпендыі праўлення Сібірскага казацкага войска вучыцца на медыцынскім факультэце Казанскага ўніверсітэта[ru]. У 1887 годзе яго арыштавалі за ўдзел у студэнцкім рэвалюцыйным руху (яго рукой быў напісаны заклік з нагоды спробы замаху А. І. Ульянава  (руск.) (бел. і яго групы на цара). За гэтым рушыла заключэнне ў турму і выключэнне з універсітэта. Недавучанага лекара вызначылі радавым казаком у трэці конны полк  (руск.) (бел. Сібірскага казацкага войска. Але праз два гады як цяжка хворы на туберкулёз быў вызвалены, вярнуўся дадому. Памёр у прафілактычным зняволенні да суда падчас візіту ў Омск спадкаемца на пачатку 90-х гадоў XIX стагоддзя.

Стрыечны брат будучага генерала (сын сястры бацькі — цёткі Веры) Аляксандр Дзмітрыевіч Шайтанаў таксама раней актыўна ўдзельнічаў у рэвалюцыйным руху, быў асуджаны, адбываў ссылку ў Архангельскай губерні. У сувязі з тым, што сям’я Карбышавых была пад наглядам Дэпартамента паліцыі  (руск.) (бел.[16][заўв 2], Дзмітрыя не прынялі ў Сібірскі кадэцкі корпус  (руск.) (бел. на навучанне за дзяржаўны рахунак. Яго 6 верасня 1891 года залічылі «як прыходзячым па плаце». Гэта пагаршала і без таго нялёгкае фінансавае становішча сям’і: маці не хацела прымаць дапамогу сваіх багатых крэўных сваякоў, паколькі лічыла, што яны здрадзілі яе старэйшага сына, не паспрабаваўшы ўзяць яго на парукі (хоць фактычна тыя і не мелі такой магчымасці з-за ўласнай нядобранадзейнасці, якая выявілася пасля захопу паліцыяй перапіскі Уладзіміра, а таксама з асцярог пашкодзіць свайму бізнэсу, распачаўшы загадзя асуджаную на няўдачу спробу ўзяць арыштаванага на парукі). Як бы там ні было, Дзмітрый Карбышаў рэгулярна наведваў заняткі, стаў выдатнікам і праз два гады быў залічаны паўнапраўным кадэтам. Сібірскі кадэцкі корпус  (руск.) (бел. скончыў у 1898 годзе з адзнакай, першым сярод выпускнікоў, і быў рэкамендаваны для паступлення ў Паўлаўскае вучылішча  (руск.) (бел., Міхайлаўскае артылерыйскае вучылішча  (руск.) (бел. або Мікалаеўскае інжынернае вучылішча  (руск.) (бел.. Сам Дзмітрый хацеў паступіць у Акадэмію мастацтваў  (руск.) (бел. ці ў Інстытут грамадзянскіх інжынераў, але ў сям’і не было сродкаў. Дапамогу сваякоў яны па-ранейшаму не прымалі, а ўдовінай пенсіі маці ледзь хапала на выдаткі па хаце. Сямейны савет вырашыў, што Дзмітрый пойдзе па шляху бацькі, стане ваенным, прычым па інжынернай прафесіі.

 
Кадэт Сібірскага кадэцкага корпуса Дзмітрый Карбышаў (стаіць крайні злева) са сваякамі. 1897

У 1898 годзе быў прыняты ў Мікалаеўскае інжынернае вучылішча  (руск.) (бел.. Па выніках уступных іспытаў апынуўся 78-м з 94, а па выпускных іспытах — ужо 9-м. У 1900 годзе, па заканчэнні вучылішча, накіраваны служыць у 1-ы Усходне-Сібірскі сапёрны батальён, начальнікам кабельнага аддзялення тэлеграфнай роты. Батальён дыслакаваўся ў Маньчжурыі, а затым у пасёлку Славянка пад Уладзівастокам. У 1903 годзе выраблены ў паручнікі. Адпачынак 1903 года правёў у горадзе Нагасакі[17][18][19].

Руска-японская і Першая сусветная вайна правіць

У ходзе Руска-японскай вайны ў складзе батальёна ўмацоўваў пазіцыі, усталёўваў сродкі сувязі, наводзіў масты, вёў разведку боем. Здзейсніў подзвіг у Мукдэнскай бітве  (руск.) (бел.. Але першая баявая ўзнагарода афіцэра Карбышава — ордэн Святога Уладзіміра IV ступені з мячамі і бантамі — была ўручана за бой ля Вафангоу  (руск.) (бел.. Камандуючы кабельным аддзяленнем 4-й тэлеграфнай роты 1-га Усходне-Сібірскага сапёрнага батальёна (перадача сігналаў з дапамогай геліяграфічных установак  (руск.) (бел.), ён вывеў з акружэння 60 вайскоўцаў з тэхнікай і зброяй[20]. Вайну скончыў з пяццю баявымі ордэнамі і трыма медалямі ў чыне паручніка[21][22].

У 1906 годзе па абвінавачанні ў агітацыі сярод салдат (так дакументавана, але, мабыць, толькі за неданосніцтва — ён за ўсё жыццё ніколі ні на каго не даносіў) яму пагражалі ваенна-палявы суд і расстрэл, у лепшым выпадку — турма. Але афіцэрскі суд гонару  (руск.) (бел. не дазволіў аддаць адважнага баявога афіцэра катам. Па рашэнні суда гонару ён сышоў з вайсковай службы ў запас. Жыў ва Уладзівастоку, займаўся чарцёжнай працай.

27 кастрычніка 1906 года Аліса Карлаўна Траяновіч-Піятроўская і Дзмітрый Міхайлавіч Карбышаў абвянчаліся ў Мікольскім храме  (руск.) (бел. ў г. Нікольску-Усурыйскім.

У 1907 годзе вярнуўся на ваенную службу, служыў ва Уладзівастоку ў зноў сфарміраваным крапасным сапёрным батальёне, дзе камандаваў ротай. Увосень 1908 года паступіў у Мікалаеўскую інжынерную акадэмію  (руск.) (бел. ў Санкт-Пецярбургу.

У 1911 годзе з адзнакай скончыў Мікалаеўскую ваенна-інжынерную акадэмію. Па размеркаванні штабс-капітан Карбышаў быў накіраваны ў 1-ю Севастопальскую крапасную мінную роту, якая займалася тады ўмацаваннем заходніх межаў імперыі, а ў кастрычніку 1912 года быў пераведзены ў распараджэнне начальніка інжынераў Варшаўскай ваеннай акругі ў Брэст-Літоўск на пасаду камандзіра міннай роты[23]. На абедзвюх пасадах ён быў вытворцам прац пры будаўніцтве фартоў  (руск.) (бел. Брэсцкай крэпасці.

 
Д. М. Карбышаў у 1914

Удзельнік Першай сусветнай вайны з першага дня. Ваяваў у Карпатах у складзе 8-й арміі генерала А. А. Брусілава (Паўднёва-Заходні фронт). Быў дывізіённым інжынерам 78-й  (руск.) (бел. і 69-й  (руск.) (бел. пяхотных дывізій, затым начальнікам інжынернай службы 22-га фінляндскага вайсковага корпуса  (руск.) (бел.. У пачатку 1915 года ўдзельнічаў у штурме крэпасці Перамышль. Быў паранены ў нагу. За смеласць і адвагу ўзнагароджаны ордэнам Св. Ганны і выраблены ў падпалкоўнікі (1916). У 1916 годзе быў удзельнікам знакамітага Брусілаўскага прарыву. У 1917 годзе — вытворца работ 8-й арміі па ўмацаванні пазіцый на мяжы з Румыніяй.[24]

Уступленне ў шэрагі РСЧА правіць

У снежні 1917 года падпалкоўнік Д. М. Карбышаў уступіў у Чырвоную гвардыю ў Магілёве-Падольскім[25]. У сакавіку 1918 года з групай афіцэраў штаба былой 8-й арміі з вялікай цяжкасцю дабраўся да Варонежа, дзе ўступіў у Чырвоную Армію. Удзельнік Грамадзянскай вайны.

У красавіку 1918 года Д. М. Карбышаў прызначаецца ў Калегію па абароне краіны пры Галоўным ваенна-тэхнічным упраўленні РСЧА[26]. У ліпені 1918 года Д. М. Карбышаў прызначаны начальнікам асобнага інжынернага ўпраўлення Паўночна-Каўказскай ваеннай акругі. Аднак дабрацца да месца службы не змог, быў змушаны застацца ў Царыцыне і ўдзельнічаў у яго абароне  (руск.) (бел., будуючы ўмацаванні вакол горада. З восені 1918 года — памочнік начальніка 1-га ваенна-палявога будаўніцтва на Усходнім фронце.

Вясной 1919 года Д. М. Карбышаў прызначаны галоўным кіраўніком усіх абарончых работ Усходняга фронту, удзельнічаў у будаўніцтве Сімбірскага, Самарскага, Саратаўскага, Чалябінскага, Залатавустаўскага, Траецкага, Курганскага ўмацаваных раёнаў; забяспечваў фарсіраванне рэк Уфы і Белай, пачатак наступу на Сібір, праектаваў абарончыя збудаванні Уральска  (руск.) (бел..

Са студзеня 1920 года Д. М. Карбышаў — начальнік Упраўлення ваенна-палявых будаўніцтваў. Кіраваў працамі па аднаўленні чыгуначнага маста цераз Іртыш у Омску, умацоўваў Забайкальскі плацдарм.

У лютым 1920 года быў прызначаны начальнікам інжынераў 5-й арміі  (руск.) (бел. Усходняга фронта. Удзельнічаў у баявых дзеяннях у Забайкалля супраць войскаў атамана Р. М. Сямёнава.

У жніўні 1920 года выкліканы М. В. Фрунзэ на пасаду намесніка начальніка інжынераў Паўднёвага фронта  (руск.) (бел., аднак да моманту яго прыбыцця ў Харкаў у кастрычніку гэтага года пасада ўжо была занятая, тады яго прызначылі намеснікам начальніка інжынераў фронта. Кіраваў будаўніцтвам умацаванняў на Кахоўскім плацдарме  (руск.) (бел.. У лістападзе 1920 года кіраваў інжынерным забеспячэннем штурма  (руск.) (бел. Чангарскіх умацаванняў  (руск.) (бел. і Перакопа  (руск.) (бел.. У 1921—1923 гадах — памочнік, намеснік, а затым начальнік інжынераў Узброеных сіл Украіны і Крыма  (руск.) (бел..

Акадэмія імя Фрунзэ, Акадэмія Генштаба правіць

У сакавіку 1923—1926 гадах — старшыня Інжынернага камітэта Галоўнага ваенна-інжынернага ўпраўлення РСЧА (затым пасада перайменавана ў «старшыню Ваенна-тэхнічнага камітэта Ваенна-тэхнічнага ўпраўлення РСЧА»), адначасова выкладаў інжынерную справу ў Ваеннай акадэміі РСЧА імя М. В. Фрунзэ и в Ваенна-паветранай акадэміі РСЧА  (руск.) (бел.. Дацэнт (1924). З 1926 года — галоўны кіраўнік па ваенна-інжынернай справе ў Ваеннай акадэміі РСЧА імя М. В. Фрунзэ. У 1929 годзе ўдзельнічаў у праектаванні ўмацаваных раёнаў уздоўж заходніх рубяжоў Савецкага Саюза. У лютым 1934 года назначаны начальнікам кафедры ваенна-інжынернай справы Ваеннай акадэміі Генеральнага штаба.

З’яўляўся ваенна-тэхнічным кансультантам пры стварэнні дыярамы «Узяцце Растова»[27].

5 снежня 1935 года прысвоена званне дывізійны інжынер  (руск.) (бел.[28].

Панарама «Штурм Перакопа  (руск.) (бел.» была створана ў 1934—1940 гадах калектывам мастакоў пад кіраўніцтвам М. Б. Грэкава  (руск.) (бел., пасля яго смерці — Г. К. Савіцкага  (руск.) (бел.. У якасці кансультанта быў прыцягнуты акадэмік АМ М. С. Самокіш. Кансультантам ад Галоўнага палітычнага кіравання  (руск.) (бел. быў прызначаны ўдзельнік штурма Перакопа  (руск.) (бел. генерал Д. М. Карбышаў[29].

З 1936 года быў памочнікам начальніка кафедры тактыкі вышэйшых злучэнняў па інжынерных войсках. Акадэміі Генеральнага штаба РСЧА. У 1937 годзе загадам наркама абароны быў прызначаны старшынёй Дзяржаўнай камісіі па абароне дыпломных праектаў Ваенна-інжынернай акадэміі РСЧА. У 1938 годзе скончыў Вышэйшую ваенную акадэмію (Ваенную акадэмію Генеральнага штаба). 23 кастрычніка 1938 года зацверджаны ва вучоным званні прафесара.

Да канца 1930-х гадоў Дзмітрый Карбышаў ужо лічыўся адным з найвыдатнейшых адмыслоўцаў у вобласці ваенна-інжынернага мастацтва не толькі ў Савецкім Саюзе, але і ў свеце[16].

У 1940 годзе яму прысвоена званне генерал-лейтэнанта інжынерных войскаў. У 1941 годзе — вучоная ступень доктара ваенных навук. Перад пачаткам Вялікай Айчыннай вайны займаў пасаду старшага выкладчыка кафедры тактыкі вышэйшых злучэнняў Вышэйшай ваеннай акадэміі імя К. Я. Варашылава[30].

Карбышаву належаць найбольш поўнае даследаванне і распрацоўка пытанняў прымянення разбурэнняў і загарод. Значны яго ўклад у навуковую распрацоўку пытанняў фарсіравання рэк і іншых водных перашкод. Ён апублікаваў больш за 100 навуковых прац па ваенна-інжынерным мастацтве і ваеннай гісторыі. Яго артыкулы і дапаможнікі па пытаннях тэорыі інжынернага забеспячэння бою і аперацыі, тактыцы інжынерных войскаў былі асноўнымі матэрыяламі па падрыхтоўцы камандзіраў Чырвонай арміі ў перадваенныя гады.

Акрамя гэтага, Карбышаў быў буйным спецыялістам у галіне будаўніцтва, эксплуатацыі і аднаўлення чыгунак, мастоў, тунэляў, рэстаўрацыі старажытных крэпасцей і храмаў, кансультантам Вучонага савета па рэстаўрацыйных работах Троіца-Сергіевай лаўры, навуковым кіраўніком і галоўным архітэктарам якіх быў прызначаны І. В. Трафімаў  (руск.) (бел..

6 мільёнаў рублёў было выдзелена на рэстаўрацыю пасля экспертнага заключэння Д. М. Карбышава пра Лаўру як пра крэпасць[31].

Савецка-фінская вайна і мірны перыяд правіць

Удзельнік савецка-фінскай вайны 1939—1940 гадоў. У складзе групы намесніка начальніка Галоўнага ваенна-інжынернага ўпраўлення па абарончым будаўніцтве выпрацоўваў рэкамендацыі войскам па інжынерным забеспячэнні прарыва лініі Манэргейма  (руск.) (бел..

З 1940 года — член ВКП(б)[32].

У 1940 году ажыццяўляў кіраўніцтва фартыфікацыйнымі працамі па ўдасканаленні цытадэлі  (руск.) (бел. Брэсцкай крэпасці.

Вялікая Айчынная вайна правіць

 
Помнік Д. М. Карбышаву ў Кургане. Скульптар А. І. Козыраў  (руск.) (бел., архітэктар Б. А. Воропай

У пачатку чэрвеня 1941 года Д. М. Карбышаў быў камандзіраваны ў Заходнюю асобую ваенную акругу, дзе інспектаваў ход будаўніцтва фартыфікацыйных збудаванняў 68-га Гродзенскага ўмацаванага раёна.

Вялікая Айчынная вайна заспела яго ў штабе 3-й арміі ў Гродне. Праз два дні ён перайшоў у штаб 10-й арміі. 27 чэрвеня штаб войска апынуўся ў акружэнні.

У чэрвені 1942 года начальнік штаба інжынерных войскаў Чырвонай арміі дакладваў у Галоўнае ўпраўленне фарміравання і ўкамплектавання Чырвонай арміі, што Д. М. Карбышаў «у сярэдзіне ліпеня 1941 года, апрануты ў грамадзянскае адзенне, за тыдзень да выхаду атрада. Голубева  (руск.) (бел. (камандуючы 10-й арміяй) з акружэння, сышоў з атрада ў напрамку на Смаленск»[33].

8 жніўня 1941 года пры спробе выйсці з акружэння генерал Карбышаў быў цяжка кантужаны  (руск.) (бел. ў баі каля ракі Дняпро каля вёскі Дабрэйка Магілёўскай вобласці Беларускай ССР. У непрытомным стане быў захоплены ў палон.

Шлях па канцлагерах і гібель правіць

Карбышаў утрымліваўся ў лагеры для ваеннапалонных Шталаг-324  (польск.) (бел. каля горада Острава Мазавецкага (філіял якога быў у Гродне), у турме гестапа ў Берліне, у лагеры на перасыльным пункце РВА ў Брэслау[34], у нямецкіх канцэнтрацыйных лагерах: Замасць  (руск.) (бел., Хамельбург  (руск.) (бел., Флосенбюрг  (руск.) (бел., Майданек  (руск.) (бел., Асвенцім (Аушвіц), Заксенхаузен  (руск.) (бел., Маўтгаўзен  (руск.) (бел.. Неаднаразова ад адміністрацыі лагераў атрымліваў прапановы супрацоўнічаць. Па сведчанні супрацоўніка асабістай аховы Уласава, які наглядаў за Уласавым, афіцэра СД Хмырова-Далгарукага, гітлераўцы першапачаткова ўгаворвалі не Уласава, а менавіта Дзмітрыя Карбышава, праваслаўнага былога падпалкоўніка царскай арміі, для якога нямецкая мова была як родная, першая жонка якой была немкай, заняць пасаду камандуючага «Рускай вызваленчай арміяй»[35]. Але гітлераўцы запісалі ў сваіх архівах[36][37][38]: «… Гэты найбуйнейшы савецкі фартыфікатар, кадравы афіцэр старой рускай арміі, чалавек, якому пераваліла за шэсцьдзесят гадоў, аказаўся фанатычна адданым ідэі вернасці воінскаму абавязку і патрыятызму… Карбышава можна лічыць безнадзейным у сэнсе выкарыстання ў нас у якасці спецыяліста ваенна-інжынернай справы». І вердыкт нацыстаў у 1943 годзе пасля двух гадоў угавораў[38][39][40]: «Накіраваць у канцлагер Флосенбург на катаржныя работы, ніякіх скідак на званне і ўзрост». Нягледзячы на свой узрост, быў адным з актыўных кіраўнікоў лагернага руху супраціву. Ён заклікаў не толькі савецкіх, але ўсіх ваеннапалонных антыгітлераўскай кааліцыі памятаць аб сваёй Айчыне і не ісці на супрацоўніцтва з ворагам.

Апошнім месцам зняволення стаў канцлагер Маўтгаўзен  (руск.) (бел., размешчаны ў камуне Маўтгаўзен  (руск.) (бел. зямельнага раёна Перг  (руск.) (бел. рэйхсгау Верхні Дунай  (ням.) (бел. Вялікагерманскай імперыі (цяпер акруга Перг уваходзіць у федэральную зямлю Верхняя Аўстрыя Аўстрыйскай Рэспублікі).

У ноч на 18 лютага 1945 года ў канцлагеры Маўтгаўзен, у ліку каля пяцісот іншых зняволеных, пасля зверскіх катаванняў абліты вадой на марозе (тэмпература паветра каля −12 °C) і забіты[4][12][41][16]. Цела Д. М. Карбышава было спалена ў печах Маўтгаўзена.

  «Як толькі мы ўступілі на тэрыторыю лагера, немцы загналі нас у душавую, загадалі распрануцца і пусцілі на нас зверху бруі ледзяной вады. Гэта працягвалася доўга. Усе пасінелі. Многія падалі на падлогу і тут жа паміралі: сэрца не вытрымлівала. Потым нам загадалі надзець толькі ніжнюю бялізну і драўляныя калодкі на ногі і выгналі на двор. Генерал Карбышаў стаяў у групе рускіх таварышаў недалёка ад мяне. Мы разумелі, што дажываем апошнія гадзіны. Праз пару хвілін гестапаўцы, якія стаялі за нашымі спінамі з пажарнікамі брандспойта ў руках, сталі паліваць нас патокамі халоднай вады. Хто спрабаваў ухіліцца ад бруі, тых білі дубінкамі па галаве. Сотні людзей падалі змёрзлыя ці з размажджанымі чарапамі. Я бачыў, як упаў і генерал Карбышаў. У тую трагічную ноч у жывых засталося чалавек семдзесят. Чаму нас не прыкончылі, не ўяўляю. Мусіць, стаміліся і адклалі да раніцы. Аказалася, што да лагера ўшчыльную падыходзілі саюзныя войскі. Немцы ў паніцы беглі… Я прашу вас запісаць мае паказанні і пераслаць іх у Расію. Я лічу сваім святым абавязкам непрадузята засведчыць усё, што я ведаю пра генерала Карбышава. Я выканаю гэтым свой маленькі абавязак перад памяццю вялікага чалавека», — такімі словамі 13 лютага 1946 года скончыў свой аповед прадстаўніку савецкай місіі па рэпатрыяцыі ў Вялікабрытаніі які паміраў ад наступстваў гэтай экзэкуцыі ў шпіталі пад Лонданам франка-канадскі афіцэр.[42].
маёр канадскай арміі Сэдан дэ Сэнт-Клер, 13 лютага 1946 г.
  

Паводле архіваў КЛ Маўтгаўзэн, Сэдан дэ Сэнт-Клер прыбыў у лагер 26 лютага 1945 года, таму відавочцам гібелі генэрала Карбышава ён быць ня мог[43].

  21 лютага 1945 года я з групай 12 чалавек палонных афіцэраў прыбыў у канцэнтрацыйны лагер Маўтгаўзен. Па прыбыцці ў лагер мне стала вядома, што 17 лютага з агульнай масы палонных была выдзелена група ў 400 чалавек, куды патрапіў і генерал-лейтэнант Карбышаў. Гэтыя 400 чалавек былі распрануты дагала і пакінуты стаяць на вуліцы; слабыя здароўем памерлі, і іх неадкладна адправілі ў топку лагернага крэматорыя, а астатніх дубінкамі гналі пад халодны душ. Да 12 гадзін ночы гэтая экзэкуцыя паўтаралася некалькі разоў. У 12 гадзін ночы падчас чарговай такой экзэкуцыі таварыш Карбышаў адхіліўся ад напору халоднай вады і ўдарам дубінкі па галаве быў забіты. Цела Карбышава спалілі ў крэматорыі лагера.
былы ваеннапалонны падпалкоўнік Сарокін.
  

Афіцыйная версія прытрымліваецца пазіцыі, што 18 лютага 1945 года ў Маўтгаўзен групу палонных разам з Карбышавым на 12-градусным марозе аблівалі халоднай вадой, пасля чаго 64-гадовы генерал не выжыў.

Асабістае жыццё правіць

Быў жанаты двойчы. З першай жонкай, Алісай Карлаўнай Траяновіч (1874—1913), нямецкага паходжання, пазнаёміўся ва Уладзівастоку, дзе яна была замужам за іншым афіцэрам. Пасля шасці гадоў шлюбу з Дзмітрыем Міхайлавічам яна трагічна загінула ў 1913 годзе (няшчасны выпадак, што пацвярджаецца яе пахаваннем на могілках, дзе самазабойцаў не хавалі). Пахавана ў Беларусі, у Брэсце, на Трышынскіх могілках[44].

Тамсама, у Беларусі, у 1916 году Дзмітрый Міхайлавіч ажаніўся з сястрой міласэрнасці Лідзіяй Васільеўнай Апацкай (1891—1976), сястрой ягонага калега ў Брэсце паручніка Апацкага, якая вынесла яго, параненага ў нагу, з развалін умацаванняў Перамышльскай крэпасці  (руск.) (бел. пад шквальным варожым агнём і затым рушыла за ім у шпіталь у Беларусь. У гэтым шлюбе нарадзілася трое дзяцей — Алена  (руск.) (бел. (1919—2006), Таццяна (1926—2003) і Аляксей (1929—1988)[45][46].

Старэйшая дачка Алена пайшла па шляху бацькі і стала ваенным інжынерам[47], за свою работу была награждена орденами и медалями[48]. Таццяна працавала эканамістам, а Аляксей атрымаў ступень кандыдата эканамічных навук і загадваў кафедрай у Маскоўскім фінансавым інстытуце  (руск.) (бел.[49][46].

Узнагароды і званні правіць

Дзяржаўныя ўзнагароды Расійскай імперыі:

Савецкія дзяржаўныя ўзнагароды і званні:

Асноўныя фартыфікацыйныя праекты правіць

Навуковая дзейнасць правіць

Аўтар больш як 100 навуковых прац па ваенна-інжынернай справе і ваеннай гісторыі.

Асноўныя навуковыя працы правіць

  • Влияние условий борьбы на формы и принципы фортификации // Армия и революция  (руск.) (бел., Харьков, 1921. — № 1, 2—3, 4—5.
  • Образцовая рекогносцировка берегов р. Волги в оборонительном отношении. Исторический пример гражданской войны. Изд. ГВИУ РККА, 1922.
  • Военно-инженерное дело в Мировой войне // Военный вестник, 1924. — № 28 — С. 65—72.
  • Инженерная подготовка границ СССР. Кн. 1, 1924.
  • Инженерная разведка // Война и революция  (руск.) (бел., 1928. — № 1. — С. 86.
  • Разрушения // Война и революция, 1929. — № 9. — С. 51—-67; № 10 — С. 16—37.
  • Оборонительные работы при охране транспорта. 1930 г. 150 стр. Изд. Транспечати НКПС. Рекомендован Центром Управления по охране железных дорог.
  • Разрушения и заграждения. Совм. с И. Киселёвым и И. Масловым. — М.: Гос. воен. изд., 1931. — 184 с.
  • Оборона Порт-Артура. Изд. Военной Академии РККА. 1933.
  • Разрушения и заграждения // Техника — молодёжи  (руск.) (бел., 1938. — № 8. — С. 10—12.
  • Инженерное обеспечение обороны СД. Изд. Военной Академии РККА им. М. В. Фрунзе, 1937.
  • Инженерное обеспечение наступательной операции. Изд. Академии Генерального Штаба РККА. Пособие. 1937.
  • Инженерное обеспечение оборонительной операции. Изд. Академий Генштаба РККА. Пособие. 1938.
  • Инженерное обеспечение боевых действий стрелковых соединений. Ч. 1—2, 1939—1940.

Памяць правіць

  • Карбышаў навечна залічаны ў рады вайсковай часці 51171, якая знаходзіцца ў г. Гродне, у Беларусі. Да гэтага часу яго імя гучыць на кожнай вячэрняй паверцы, а ў казарме сапёрнага батальёна стаіць яго ложак. 24 кастрычніка 2016 года ў Гродне адноўлены ўчастак лініі абароны, якая ім праектавалася. Ён называецца «Лінія Карбышава»[50].
  • Паміж Марсам і Юпітэрам здзяйсняе шлях па калясонечнай арбіце малая планета (1959) Карбышаў  (руск.) (бел.[51].
  • Гара на Сахаліне названа ў гонар Карбышава[52].
  • Найменне «Карбышаў» мае каманда па хакеі Цэнтральнага навукова-даследчага выпрабавальнага інстытута інжынерных войскаў Расіі  (руск.) (бел..
  • Імем Дзмітрыя Карбышава названы міжнародны аэрапорт г. Омска  (руск.) (бел.[53].
  • З 2018 года Цэнтральны навукова-даследчы выпрабавальны інстытут інжынерных войскаў Мінабароны Расіі носіць імя Героя Савецкага Саюза генерал-лейтэнанта інжынерных войскаў Д. М. Карбышава[54].
  • Пра Д. М. Карбышава А. П. Струнін напісаў п’есу «Я прысягаў радзіме», якая была пастаўлена ў 1968 годзе[55].

Помнікі правіць

 
Помнік генералу Д. М. Карбышаву на тэрыторыі былога канцэнтрацыйнага лагера Маўтгаўзен, Аўстрыя.

Заўвагі правіць

  1. ↑ Гэта значыць, з’яўляючыся прадстаўнікамі ваеннага саслоўя казакоў, належалі не да грамадзянскага саслоўя сельскіх абывацеляў, як большасць казакоў, ці іншых ніжэйшых саслоўяў, а да грамадзянскага саслоўя расійскага дваранства, хоць Маніфест аб вольнасці дваранства, які прадугледжвае права не служыць, на казакоў-дваран не распаўсюджваўся.
  2. ↑ Пры арышце Уладзіміра Карбышава была захоплена яго перапіска, з якой высветлілася, што многія пакаленні сям’і Карбышавых не выкарыстоўвалі свой дваранскі (обер-афіцэраў і патомных дваран) прывілей і не прыватызавалі свой зямельны надзел не толькі з-за занятасці па службе і нежадання прычыняць нязручнасці іншым станічнікам, але і таму, што былі праціўнікамі прыватнай уласнасці на святую рускую зямлю. З перапіскі вынікала таксама, што ўсе Карбышавы і Лузгіны нягледзячы на ​​адданасць праваслаўю і прыналежнасць да вышэйшага слоя грамадства былі ультралевымі, і сімпатыі Уладзіміра Карбышава да партыі «Пралетарыят»  (руск.) (бел. і нават «Народнай волі» А. І. Ульянава  (руск.) (бел. за прапаганду ідэй марксізму ў Расіі былі не выпадковымі. Паколькі сям’я Уладзіміра Ільіча Ульянава, які быў членам у той жа арганізацыі, лічылася добранадзейнай, нягледзячы на пакаранне старэйшага брата Аляксандра, дзейнасць якога паліцыянты разглядалі як зусім выпадковы эксцэс, то сам У. І. Ульянаў быў толькі сасланы ў сямейны маёнтак Какушкіна  (руск.) (бел.. Уладзімір Карбышаў жа вярнуўся ў Омск дадому хворым на туберкулёз і памёр у турме, куды быў без суда і следства прафілактычна зняволены на некалькі дзён падчас візіту ў Омск спадкаемца прастолу. Д. М. Карбышаў усё жыццё быў верны поглядам і ідэалам сваёй сям’і, і нават у ВКП(б) уступіў толькі пасля далучэння Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны  (укр.) (бел. і звязанай з гэтым зменай стаўлення ВКП(б) да праваслаўных, бо менавіта праваслаўе звязвала заходнерускія землі з СССР.

Крыніцы правіць

  1. ↑ Карбышев Дмитрий Михайлович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  2. ↑ Карбышев Дмитрий Михайлович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  3. ↑ Dmitry Mikhaylovich Karbyshev // TracesOfWar
  4. ↑ а б в Корышко 2009, с. 110.
  5. ↑ «Кряшенами были генерал Карбышев, герой Бреста Гаврилов, летчица Санфирова.» — Татарский век глазами национальной элиты. 100 выдающихся татар / А. Б. Абсалямова, М. А. Абсолямова, А. М. Ахунов и др.; под ред. С. Н. Бессчетновой, Р. З. Галямова. — Казань: Парадигма, 2005. — С. 219. — 656 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-85247-081-3.
  6. ↑ Сидорова Т. Кряшены в Татарстане: быть ли им отдельной нацией // Аргументы и факты  (руск.) (бел., № 49 04.12.2012
  7. ↑ Православные татары — особый народ? Архівавана 20 студзеня 2015.
  8. ↑ Лузгина Александра Ефимовна
  9. ↑ «Иван Карбышев в сибирской истории» (изд. Сытина Н. И., Павлодар, 2015 г., 180с.)
  10. ↑ Карбышев Михаил Ильич Архівавана 11 лістапада 2017.
  11. ↑ Миркискин В. Несломленный генерал. // Независимое военное обозрение  (руск.) (бел., 14.11.2003
  12. ↑ а б в г д е ё ж з і к л м Карбышев Дмитрий Михайлович. Интернет проект "Герои Страны". Архівавана з першакрыніцы 11 студзеня 2013. Праверана 9 студзеня 2013.
  13. ↑ Решин 1987.
  14. ↑ Сифоров В. Неприступная крепость генерала Карбышева. // Русский век. 2015
  15. ↑ Дмитрий Михайлович Карбышев
  16. ↑ а б в Сидорчик.
  17. ↑ Карбышев, Дмитрий Михайлович // Кто есть кто в мире. — М.: Олма медиа групп, 2003. — С. 632.
  18. ↑ Карбышев Дмитрий Михайлович — Омск.
  19. ↑ Решин Е. Г. Генерал Карбышев. Документальная повесть. — М.: Издательство ДОСААФ, 1987
  20. ↑ Анна Кривошеина Первая награда Карбышева(руск.) // Москва. Северо-Запад : газета. — 2017. — Февраль — № 7 (330). — С. 14.
  21. ↑ Дмитрий Карбышев — герой, не сломленный концлагерями.//Военное обозрение(недаступная спасылка)
  22. ↑ Решин Л. Е. Первый подвиг. // Военно-исторический журнал  (руск.) (бел.. — 1989. — № 4. — С.77-78.
  23. ↑ Непокорённый(недаступная спасылка)
  24. ↑ Автобиография комдива Д. М. Карбышева от 1 декабря 1938 года. // Военно-исторический журнал  (руск.) (бел.. — 1988. — № 12. — С.80-85.
  25. ↑ Карбышев Дмитрий Михайлович. «Хронос[ru]». Архівавана з першакрыніцы 12 лютага 2012. Праверана 25 студзеня 2010.
  26. ↑ Юные Карбышевцы — Биография.
  27. ↑ Востоков Е. И. Грековцы. — 2-е изд, доп. — М.: Воениздат  (руск.) (бел., 1983. — С. 23
  28. ↑ Приказ Народного комиссара обороны Союза ССР по личному составу армии № 2514.
  29. ↑ Андреева Л. Ю. К истории создания панорамы «Штурм Перекопа» // Учёные записки Таврического нац. ун-та им. В. И. Вернадского. Сер. «Ист. науки». 2012. Т. 25 (64). № 2. С. 30—42.
  30. ↑ Донесение о безвозвратных потерях :: Карбышев Дмитрий Михайлович, __.07.1941, пропал без вести,. Память народа. Праверана 20 кастрычніка 2016.
  31. ↑ Карбышев Д.М.. Бренд Омска.
  32. ↑ Музей Дмитрия Михайловича Карбышева(недаступная спасылка).
  33. ↑ Донесение о безвозвратных потерях :: Карбышев Дмитрий Михайлович, в середине июля 1941 г., пропал без вести, Смоленская обл., г. Смоленск. Память народа  (руск.) (бел.. Праверана 20 кастрычніка 2016.
  34. ↑ Я. Рыбаков. Генерал Карбышев: подвиг генерала в немецком плену. // Русская семёрка.
  35. ↑ Дмитрий Карбышев. // Пантеон истории
  36. ↑ Агитатор армии и флота  (руск.) (бел.. — 1980. — С. 28
  37. ↑ Знамя. — Вып. 1-3. Гослитиздат  (руск.) (бел., 1982. — С. 192
  38. ↑ а б Давыдов 1984, с. 24.
  39. ↑ Солдат, герой, учёный. 1961, с. 6.
  40. ↑ Агитатор армии и флота. — 1980. — С. 28
  41. ↑ Юлия Авдеева. Несломленный генерал. Архівавана 7 лютага 2019. // Русская планета
  42. ↑ День памяти генерала Карбышева.
  43. ↑ Arolsen Archives - International Center on Nazi Persecution. Arolsen Archives. Праверана 21 жніўня 2021.
  44. ↑ Николай Александров.. Алиса из зазеркалья стала несчастьем в судьбе Дмитрия Карбышева. «Брестский курьер» (12 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 12 лютага 2012. Праверана 27 красавіка 2021.
  45. ↑ Жизнь и судьба Дмитрия Карбышева. Архівавана 21 снежня 2019. // Вечерний Омск. Неделя № 14 (278)
  46. ↑ а б Семья Дмитрия Михайловича. Межрегиональное детское военно-патриотическое общественное движение «Юные карбышевцы».. Архівавана з першакрыніцы 11 студзеня 2013. Праверана 9 студзеня 2013.
  47. ↑ Татьяна ЯКОВЛЕВА.. Уехал и не вернулся.(недаступная спасылка). Газета «Деловой вторник» (20 чэрвеня 2006). Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2014. Праверана 9 студзеня 2013.
  48. ↑ Памяти Елены Карбышевой.(недаступная спасылка). «Советская Россия» (7 лютага 2006). Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2012. Праверана 9 студзеня 2013.
  49. ↑ Карбышев Алексей Дмитриевич(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 чэрвеня 2018. Праверана 19 чэрвеня 2022.
  50. ↑ Линию Карбышева открыли в Гродно.
  51. ↑ База даных MPC па малых целах Сонечнай сістэмы 1959
  52. ↑ Браславец К. М. История в названиях на карте Сахалинской области. — Южно-Сахалинск: Дальневосточное книжное издательство  (руск.) (бел., 1983. — С. 46. — 144 с. — 10 000 экз.
  53. ↑ Аэропорту Омска будет присвоено имя Карбышева. // Regnum, 05.12.2018
  54. ↑ Елисеева Марина. Вечный символ стойкости и воли. К 140-летию со дня рождения генерала Дмитрия Карбышева(недаступная спасылка). «Красная звезда» (26 кастрычніка 2020). Архівавана з першакрыніцы 2 сакавіка 2022. Праверана 21 чэрвеня 2022.
  55. ↑ Лабовіч А. А. Стру́нін Аляксандр Пятровіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 213. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
  56. ↑ В Уссурийске состоялись торжественные мероприятия, в честь 80-летия со Дня образования Краснознаменной общевойсковой армии Восточного военного округа
  57. ↑ ВЕЧНА Ў ПАМЯЦІ НАРОДНАЙ

Літаратура правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзмітрый_Міхайлавіч_Карбышаў&oldid=4714190"