Стаўбцоўскі раён

Стаўбцо́ўскі раён — адміністрацыйная адзінка ў складзе Мінскай вобласці Беларусі. Утвораны 15 студзеня 1940 года, у сучасных граніцах з 1965 года.

Стаўбцоўскі раён
Герб Сцяг
Краіна	Беларусь
Уваходзіць у	Мінская вобласць
Адміністрацыйны цэнтр	Стоўбцы
Дата ўтварэння	15 студзеня 1940
Кіраўнік	Дзяніс Сяргеевіч Калесень[d]
Афіцыйныя мовы	Родная мова: беларуская 80,75 %, руская 18,36 % Размаўляюць дома: беларуская 55,53 %, руская 42,59 %
Насельніцтва (2009)	42 007 чал. (10-е месца)
Шчыльнасць	22,32 чал./км² (11-е месца)
Нацыянальны склад	беларусы — 75,1 %, палякі — 16,41 %, рускія — 5,84 %, украінцы — 1,15 %, іншыя — 1,5 %
Плошча	1 884,52 (12-е месца)
Вышыня над узроўнем мора  • Найвышэйшы пункт	340 м
Часавы пояс	UTC+03:00
Код аўтам. нумароў	5
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфічнае становішча

Раён на захадзе Мінскай вобласці. Мяжуе з Валожынскім, Дзяржынскім, Уздзенскім, Нясвіжскім і Капыльскім раёнамі Мінскай вобласці, з Карэліцкім, Навагрудскім і Іўеўскім раёнамі Гродзенскай вобласці.

Прырода

Значная частка раёна занятая Стаўбцоўскай раўнінай, якая на паўночным захадзе пераходзіць у Верхнянёманскую нізіну, на паўночным усходзе размешчаная частка Мінскага ўзвышша. Пераважаюць вышыні 180—200 м, максімальная 340 м (гара Дубовая каля вёскі Вірлавічы).

Галоўная рака — Нёман з прытокамі Сула, Уса і Альхоўка. Найвялікшае возера — Кромань.

Беларускімі геолагамі адкрыта Аколаўскае радовішча жалезных руд, таксама распрацоўваюцца радовішчы будаўнічага пяску і гліны.

Клімат умерана кантынентальны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,4 °C, ліпеня 17,7 °C. Сярэднягадавая колькасць ападкаў складае 635 мм. Вегетацыйны перыяд — 190 дзён.

Лясы (44 % тэрыторыі раёна) хваёвыя, яловыя, бярозавыя, чорнаалешнікавыя. На паўночным захадзе раёна частка Налібоцкай пушчы. Ландшафтны заказнік дзяржаўнага значэння Налібоцкі (частка).

Гісторыя

Стаўбцоўскі раён у складзе Баранавіцкай вобласці. 1940

Стаўбцоўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці БССР. Цэнтр — горад Стоўбцы. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: Апечкаўскі, Аталезаўскі, Варацішчанскі, Гавезнаўскі, Задворскі, Залужскі, Засульскі, Мікалаеўшчынскі, Навасвержанскі, Пагарэлецкі, Ператоцкі, Старынскі, Шашкоўшчынскі, Ячонскі. З 8 студзеня 1954 года ў складзе Мінскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Апечкаўскі і Пагарэлецкі сельсаветы. 26 жніўня 1961 года Задворскі сельсавет перайменаваны ў Слабадскі. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны Літвенскі, Прудскі, Рубяжэвіцкі, Хотаўскі сельсаветы скасаванага Івянецкага раёна, 25 снежня 1962 года — гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы скасаванага Валожынскага раёна. 8 чэрвеня 1963 года Ячонскі сельсавет перайменаваны ў Заямнаўскі, Прудскі — у Налібацкі. 4 студзеня 1964 года скасаваны Ператоцкі і Старынскі сельсаветы. 27 кастрычніка 1964 года Гавезнаўскі сельсавет перайменаваны ў Вішнявецкі. 6 студзеня 1965 года гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы перададзены зноў утворанаму Валожынскаму раёну. 5 сакавіка 1981 года Хотаўскі сельсавет перайменаваны ў Хатаўскі. 14 снежня 1983 года з часткі Літвенскага і Хатаўскога сельсаветаў утвораны Цясноўскі сельсавет. 29 чэрвеня 2006 года з часткі Слабадскога сельсавета ўтвораны Наваколасаўскі сельсавет. 30 кастрычніка 2009 года скасаваны Слабадскі сельсавет. 24 снежня 2011 года Залужскі сельсавет перайменаваны ў Старасвержанскі, Хатаўскі — у Дзераўнянскі. 28 мая 2013 года скасаваны Аталезскі, Варацішчанскі, Засульскі і Цясноўскі сельсаветы.

Насельніцтва

Нацыянальны склад насельніцтва Стаўбцоўскага раёна (па выніках перапісу 2009 г.)

Размеркаванне насельніцтва Стаўбцоўскага раёна па гутарковай мове (па выніках перапісу 2009 г.)

Стаўбцоўскі раён налічвае 201 населены пункт, у якіх пражывае 43,7 тыс. чал. (2008). Гарадское насельніцтва складае 35 %, сельскае — 65 %. Статыстыка мінулых гадоў:

• 1995 — 48,9 тыс. чал.
• 2002 — 46,9 тыс. чал.
• 2006 — 44,5 тыс. чал.

Гаспадарчая дзейнасць

Сельская гаспадарка спецыялізуецца на мяса-малочнай жывёлагадоўлі і вырошчванні буракоў. Вырошчваюцца зерневыя і кармавыя культуры, бульба. Працуюць прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай, паліўнай, машынабудаўнічай прамысловасці.

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгунка і аўтамабільная дарога Мінск — Брэст, аўтамабільная дарога Івянец — Стоўбцы — Нясвіж, газаправоды Таржок (Расія) — Мінск — Івацэвічы (з адгалінаваннямі на Стоўбцы, Новы і Стары Свержань), Ямал (Расія) — Заходняя Еўропа.

Сродкі масавай інфармацыі

Мясцовая прэса прадстаўлена праз грамадска-палітычную і інфармацыйна-рэкламную газету «Прамень». Наклад — каля 6 тыс. асобнікаў, заснавальнік — Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт. Падпісны індэкс — 64334.

У эфір выходзіць праграма радыёвяшчання «Радыё Стоўбцы».

Славутасці

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Стаўбцоўскага раёна

На Стаўбцоўшчыне знаходзіцца 17 помнікаў архітэктуры, 70 помнікаў гісторыі і культуры, у тым ліку Двор Свержань.

Археалагічныя помнікі

Назва	Датаванне	Месцазнаходжанне	Катэгорыя
Стаянка перыяду неаліту	3-е тысячагоддзе да н.э.	1,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Кругліца, на правым беразе ракі Нёман, у лесе, урочышча Лысая Гара	3
Курганны могільнік	X—XIII стагоддзі	2,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Кругліца, у лесе, абапал дарогі ў вёсцы Заямнае	3
Курганны могільнік	X—XIII стагоддзі	0,4 км на паўночны захад ад вёскі Кругліца, у лесе, каля дарогі ў вёсцы Жукаў Барок	3
Стаянкі перыяду каменнага і бронзавага вякоў	3—2-е тысячагоддзі да н.э.	0,3—1,5 км на захад, на поўнач і на ўсход ад вёскі Русаковічы	3
Гарадзішча перыяду ранняга жалезнага веку	V стагоддзе да н.э. — V стагоддзе н.э.	1 км на паўночны захад ад вёскі Сула, у лесе, на левым беразе ракі Сула	3

Вядомыя асобы

• Фабіян Акінчыц — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, рэдактар (нарадзіўся ў засценку Акінчыцы)
• Лявон Белы — беларускі публіцыст
• Аляксандр Альгертавіч Дабравольскі — беларускі палітык
• Павел Пятровіч Дземідовіч — беларускі этнограф, фалькларыст, краязнавец, педагог.
• Фелікс Дзяржынскі — рэвалюцыянер
• Вольга Зінкевіч — чэмпіёнка Паралімпійскіх гульняў
• Якуб Колас — народны паэт Беларусі (нарадзіўся ў засценку Акінчыцы)
• Язэп Лёсік — акадэмік АН Беларусі, мовазнаўца і пісьменнік (нарадзіўся ў вёсцы Мікалаеўшчына)
• Янка Садоўскі (1926, Залужжа — 1982) — беларускі грамадскі дзеяч
• Аляксандр Сянкевіч — дзяржаўны дзеяч (нарадзіўся ў вёсцы Мікалаеўшчына)
• Юзюк Фарботка (1893, в. Налібакі — 1956) — беларускі паэт, літаратуразнавец, перакладчык, удзельнік грамадска-палітычнага руху Беларусі пачатку ХХ стагоддзя.
• Віктар Чабатарэвіч — дзеяч беларускай эміграцыі

У сяр. XIX ст. ў вёсцы Залучча жыў польскі і беларускі паэт Уладзіслаў Сыракомля. Са Стаўбцоўшчынай цесна звязана дзейнасць паэта і драматурга, вучонага-моваведа Каруся Каганца.

На тэрыторыі раёна нарадзіліся:

• маці народнага паэта Беларусі Янкі Купалы Бянігна Луцэвіч
• бацькі чырвонага камдыва часоў грамадзянскай вайны Мікалая Шчорса.

Тут пачыналі свой творчы шлях такія вядомыя паэты, пісьменнікі і літаратуразнаўцы як Генрых Далідовіч і Казімір Камейша, Алесь Рыбак і Мікола Маляўка, Алесь Камароўскі і Яўген Хвалей, Аляксей Пяткевіч, Уладзімір Мархель і інш.

Стаўбцоўшчына мае 40 заслужаных работнікаў розных галін. Дала 18 дактароў навук і прафесараў, 45 кандыдатаў навук, 4 Герояў Сацыялістычнай Працы, 36 пісьменнікаў і паэтаў, з іх 28 — ураджэнцы раёна.

Літаратура

• Стаўбцоўскі раён // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 686—687. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Галоўка С. А. Стаўбцо́ўскі раён // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 177—178. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Стаўбцоўскі раён

• Геаграфічныя звесткі па тэме Стаўбцоўскі раён на OpenStreetMap
• Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт Архівавана 8 кастрычніка 2020. (руск.)
• Стаўбцоўскі раён на сайце Мінскага аблвыканкама Архівавана 20 ліпеня 2017. (руск.)
• Мапы і агульныя звесткі на emaps-online
• Славутасці на партале globustut.by (руск.)
• Фотаздымкі на сайце Radzima.org
• Гарады Беларусі Архівавана 19 ліпеня 2010.