Воранаўскі раён
Воранаўскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Гродзенскай вобласці. Утвораны 15 студзеня 1940 года, у сучасных межах з 1962 года. Цэнтр раёна — гарадскі пасёлак Воранава.
| Воранаўскі раён | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Краіна |
 Беларусь |
||||
| Уваходзіць у | Гродзенская вобласць | ||||
| Адміністрацыйны цэнтр | Воранава | ||||
| Дата ўтварэння | 15 студзеня 1940 | ||||
| Кіраўнік | Дзмітрый Захарчук[1] | ||||
| Афіцыйныя мовы |
Родная мова: беларуская 73,56 %, руская 14,99 % Размаўляюць дома: беларуская 67,86 %, руская 22,13 %[2] |
||||
| Насельніцтва (2009) |
30 477 чал.[2] (10-е месца) | ||||
| Шчыльнасць | 21,49 чал./км² (12-е месца) | ||||
| Нацыянальны склад |
палякі — 80,77 %, беларусы — 13,0 %, рускія — 3,02 %, літоўцы — 1,55 %, іншыя — 1,66 %[2] |
||||
| Плошча |
1 418,39[3] (11-е месца) |
||||
| Вышыня над узроўнем мора • Найвышэйшы пункт |
215 м |
||||
 |
|||||
| Афіцыйны сайт | |||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Гісторыя
правіць
Першыя згадкі пра некаторыя паселішчы Воранаўскага раёна датуюцца 1217 годам. У летапісе «Манумента Германіка» згадваюцца Радунь і Жырмуны.
У 1557 годзе Радунская воласць была прыпісаная да каралеўскіх уладанняў Жыгімонта Аўгуста.
У XV стагоддзі Воранаўшчына ўваходзіла ў склад Віленскага і Троцкага ваяводстваў Вялікага Княства Літоўскага. Акрамя дзяржаўных земляў тут былі маёнткі Гаштольдаў, Глінскіх, Тышкевічаў, Сапегаў.
У часы Расійскай імперыі воранаўская зямля знаходзілася ў складзе Лідскага павета.
У 1915—1918 гадах тэрыторыя была акупавана войскамі кайзераўскай Германіі, у 1919—1939 гадах занята польскімі войскамі, а ў 1939 годзе савецкімі і ўвайшла ў склад БССР.
Воранаўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 10 сельсаветаў: Беняконскі, Вяканцаўскі, Вянцукскі, Даўгялаўскі, Канвалішкаўскі, Кодзеўскі, Піраганцаўскі, Рамашканцаўскі, Ромуцеўскі, Свільскі. Цэнтр раёна размяшчаўся на чыгуначнай станцыі (з 12 кастрычніка 1940 года гарадскі пасёлак) Воранава. Тэрыторыя раёна складала 944,4 км². У сакавіку 1940 года мелася 400 населеных пунктаў, 38050 жыхароў, 6717 гаспадарак (2065 хутарскіх). Ворнай зямлі налічвалася 33260 га. Адбывалася ліквідацыя маёнткаў польскіх памешчыкаў (7 тыс. га ўгоддзяў), асаднікаў (700 га) і інш. На пачатак 1941 года працавалі 3 калгасы. На тэрыторыі раёна ўзніклі і дзейнічалі (агітацыя, тэрор) польскія падпольныя арганізацыі. 24—27 чэрвеня 1941 года адбываліся баі з матарызаванымі калонамі германскага 57-га танкавага корпуса вялі дывізіі 21-га стралковага корпуса 13-й арміі Заходняга фронта. Раён вызвалены 11—14 ліпеня 1944 года войскамі 31-й арміі 3-га Беларускага фронта пры падтрымцы партызан. 3 20 верасня 1944 года раён у складзе Гродзенскай вобласці.
Вялася барацьба з падполлем польскай Арміі Краёвай. Толькі ў жніўні — лістападзе 1944 года загінулі 35 савецкіх работнікаў, актывістаў калгасаў, ваеннаслужачых, а ўсяго да пачатку 1950-х гадоў — больш за 100 чалавек.
У другой палове 1945 года ў раёне 18501 жыхар.
16 ліпеня 1954 года скасаваны Вянцукскі, Ромуцеўскі і Свільскі сельсаветы, Вяканцаўскі сельсавет перайменаваны ў Пажыжмаўскі, Рамашканцаўскі — у Воранаўскі. 3 красавіка 1959 года да раёна далучаны Асаўскі і Жырмунскі сельсаветы Радунскага раёна, Тракельскі сельсавет Лідскага раёна. 20 мая 1960 года скасаваны Даўгялаўскі і Кодзеўскі сельсаветы, утвораны Паляцкішскі сельсавет. 25 снежня 1962 года ў сувязі са скасаваннем Радунскага раёна да Воранаўскага раёна далучаны гарадскі пасёлак Радунь, Забалацкі, Нацкі, Пашкавіцкі, Слабодкаўскі, Смільгінскі, Чыжунскі і Якубаўскі сельсаветы. 19 лістапада 1963 года Асаўскі сельсавет перайменаваны ў Пагародзенскі. 17 красавіка 1964 года скасаваны Воранаўскі сельсавет, яго населеныя пункты перададзены ў падпарадкаванне Воранаўскаму пассавету. 11 студзеня 1966 года скасаваны Пажыжмаўскі сельсавет.
У 1969 годзе 49,8 тыс. жыхароў; цагельня, агароднінасушыльны завод, хлебакамбінат, маслазавод; 22 калгасы, 7 саўгасаў, у 1970 годзе эксперыментальная база «Кастрычнік».
11 лютага 1972 года Слабодкаўскі сельсавет перайменаваны ў Старасмільгінскі, Чыжунскі — у Доцішскі, Якубаўскі — у Місявіцкі, скасаваны Смільгінскі сельсавет. 19 красавіка 1973 года Тракельскі сельсавет перайменаваны ў Бастунскі, 15 мая 1978 года Пашкавіцкі сельсавет — у Больцішскі, Старасмільгінскі сельсавет — у Гіркаўскі. 19 студзеня 1996 года з населеных пунктаў, падпарадкаваных Воранаўскаму пассавету, утвораны Воранаўскі сельсавет.
У 2002—2003 гадах калгасы пераўтвораны ў сельскагаспадарчыя вытворчыя кааператывы, саўгасы і эксперыментальныя базы — ва ўнітарныя прадпрыемствы. На сярэдзіну 2004 года ў раёне 13 СВК, 4 РУСП, 12 фермерскіх гаспадарак; прадпрыемствы па пераапрацоўцы сельгассыравіны, будматэрыялаў. Працавалі 13 сярэдніх, 16 базавых, 8 пачатковых школ, 2 школы-інтэрнаты, недзяржаўная сярэдняя школа з літоўскай мовай навучання, ПТВ № 190, 22 дашкольныя ўстановы, 6 дзіцячых музычных школ, 39 бібліятэк, 5 бальніц, 2 амбулаторыі, 22 фельчарска-акушэрскія пункты; раённы і гарадскі Дамы культуры, 17 сельскіх дамоў культуры, 15 сельскіх клубаў, дзейнічалі 175 мастацкіх калектываў, 2 цэнтры пазашкольнай работы і інш. З 1991 года выдаецца раённая «Воранаўская газета».
5 кастрычніка 2007 года скасаваны Нацкі сельсавет[4]. 18 кастрычніка 2013 года скасаваны Воранаўскі і Паляцкішскі сельсаветы[5]. 23 студзеня 2014 года Радунскі пассавет рэарганізаваны ў Радунскі сельсавет[6].
Прырода
правіцьУ тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да поўначы Беларускай антэклізы, усходнюю палову займае Воранаўская брахіантыкліналь Цэнтральнабеларускага масіву, ад якой крышталічныя пароды паніжаюцца ва ўсе бакі. Зверху залягаюць антрапагенавыя адклады магутнасцю 100—140 м (у лагчынах ледавіковага выворвання да 240 м) пааэерскага (на крайнім захадзе і паўночным захадзе), сожскага, дняпроўскага, радзей бярэзінскага і беларускага зледзяненняў. Пад антрапагенавымі ляжаць мелавыя магутнасцю да 100 м, верхнепратэразойскія (вендскія да 50 м) адклады. Пароды крышталічнага фундамента залягаюць на глыбіні 200—350 м (50—150 м ніжэй узроўню мора).
Тэрыторыя размешчана ў межах Лідскай раўніны (як асобны геамарфалагічны раён выдзяляецца Воранаўская раўніна). Пераважае вышыня 160—180 метраў над узроўнем мора, на асобных участках поўдня і паўночнага ўсходу вышыні павялічавюцца, і там адзначаны буйнаўзгорыстыя і градава-ўзгорыстыя формы. Найвышэйшы пункт рэльефу над узроўнем мора 215 м (каля в. Тракелі), найніжэйшы — 134 м (в. Смільгіні). Сваеасаблівай рысай геамарфалогіі раёна служыць паўднёвая мяжа паазерскага зледзянення, якая праходзіць па паўночным усходзе Воранаўскай раўніны і выражана краявымі марэннымі комплексамі. Паўночная частка тэрыторыі з вышынямі 150–170 м занята водна-ледавіковымі раўнінамі паазерскага і сожскага ўзросту, якія рассечаны лагчынамі сцёку расталых ледавіковых вод. У вярхоўях Жыжмы выдзяляецца забалочаная азёрна-алювіяльная раўніна.
Карысныя выкапні: торф, цагельныя гліны, пясчана-жвіровы матэрыял.
Сярэдняя тэмпература студзеня −5,8 °C, ліпеня 17,7 °C. Ападкаў выпадае 615 мм у год. Вегетацыйны перыяд — 193 сутак.
На тэрыторыі раёна 66 малых рэк і ручаёў, якія належаць да воднага басейну Нёмана. Асноўныя рэкі: Дзітва з прытокамі Каменка, Начка, Радунька; Жыжма (прыток р. Гаўя), Ула і Шальча (прытокі р. Мяркіс). Налічваецца 28 штучных вадаёмаў, 23 нізінныя балоты (16,8 тыс. га). У забалочанай пойме Дзітвы на мяжы Воранаўскага і Лідскага раёнаў — гідралагічны заказнік «Мешкалы».
Лясы пераважна хваёвыя і яловыя, у далінах рэк участкі з насаджэннямі бярозы і вольхі. Лясы займаюць 26 % тэрыторыі раёна. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-карбанатныя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя, тарфяна-балотныя.
Насельніцтва
правіцьРаён налічвае 336 сельскіх населеных пунктаў (2010), а таксама 2 гарадскія пасёлкі — Воранава і Радунь.
На тэрыторыі раёна жыве 32,8 тыс. чалавек (на 1 студзеня 2007 года). З іх:
гарадское насельніцтва — 9,2 тыс. чалавек;
сельскае насельніцтва — 23,6 тыс. чалавек.
Нацыянальны склад:
палякі — 83 %;
беларусы — 10,5 %;
літоўцы — 1,9 % і інш.
У 2006 г. у раёне нарадзілася 302 чалавека, памёр — 601 чалавек.
У 2008 г. у раёне нарадзілася 363 чалавекі, памёрла — 602 чалавека.
У 2009 г. у раёне нарадзілася 307 чалавек, памёрла — 637 чалавек.
Гаспадарка
правіцьАгульная плошча сельгасугоддзяў складае 86,3 тыс. га, з іх асушаных 23,4 тыс. га. У раёне 16 калгасаў і 4 саўгасы. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля, ільнаводства, вырошчваюць збожжавыя, кармавыя культуры, бульбу.
Прадпрыемствы: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў.
Транспарт
правіцьПа тэрыторыі раёна праходзяць чыгуначная лінія Мінск — Вільнюс, магістраль Слонім — Ліда — Мяжа Літоўскай Рэспублікі (Беняконі) M11 (Е85), 2 аўтадарогі рэспубліканскага падпарадкавання Іўе — Тракелі — Радунь Р135 і Гродна — Астрына — Радунь — граніца Літоўскай Рэспублікі (Доцішкі) Р145.
Адукацыя і культура
правіцьУ раёне 13 сярэдніх, 17 базавых, 16 пачатковых, 22 дашкольныя ўстановы, ПТВ-190, 2 школы-інтэрнаты, 1 спартыўная і 6 музычных школ, 42 клубы, 48 бібліятэк, 36 бальнічных устаноў.
Сродкі масавай інфармацыі
правіцьМясцовая прэса прадстаўлена раённым грамадска-палітычным выданнем «Воранаўская газета», тыраж 4 тыс. асобнікаў (2009). Заснавальнік — Воранаўскі райвыканкам.
Аб'ём вяшчання раённага радыё «Голас Іўеўшчыны» складае каля 1 гадзіны ў тыдзень. Трансляцыя ідзе па правадной сетцы раніцай ці позна вечарам у выглядзе кароткіх блокаў мясцовых навін.
Рэлігія
правіцьУ раёне суіснуюць 3 рэлігійных канфесіі, агульная колькасць рэлігійных суполак — 16:
- Рымска-Каталіцкая Царква — 13 суполак
- Руская Праваслаўная Царква — 2 суполкі
- Пратэстанцтва — 1 суполка (Хрысціян Веры Евангельскай)
Славутасці
правіць
Архітэктурныя помнікі: касцёл Яна Хрысціцеля (1900—1906) у вёсцы Беняконі, парк (2-я палавіна 18 — пачатак 19 ст.) у вёсцы Больцінікі, Гайцюнішскі дом-крэпасць і Гайцюнішская капліца, парк (канец 18 ст.) у вёсцы Гародна, касцёл (1789) у вёсцы Жырмуны, Петрапаўлаўскі касцёл (1803—1812) у вёсцы Забалаць, касцёл Сэрца Ісуса (1916) у вёсцы Канвелішкі.
Вядомыя асобы
правіць- Сяргей Абламейка, беларускі матэматык
- Пятро Бітэль (1912, Радунь — 1991) — беларускі паэт, перакладчык, краязнавец
- Міхаіл Буклярэвіч, беларускі рымска-каталіцкі святар
- Людвік Нарбут (1832, в. Шаўры — 1863) — вайсковец, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863—64 гадоў на тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага
- Станіслаў Нарбут, беларускі ўрач
- Вандалін Шукевіч, польска-беларускі археолаг
- Віктар Шэйман, беларускі дзяржаўны дзеяч
- Станіслаў Баніфацы Юндзіл, прыродазнавец, адзін з першых даследчыкаў расліннага і жывёльнага свету Беларусі
Крыніцы
правіць- ↑ http://voronovo.grodno-region.by/ru/greeting-ru/
- ↑ а б в Вынікі перапісу 2009 года
- ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
- ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 5 октября 2007 г. № 48 О решении вопросов административно-территориального устройства Вороновского района Архівавана 31 жніўня 2021.
- ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 18 октября 2013 г. № 258 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Вороновского района Гродненской области Архівавана 21 ліпеня 2020.
- ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 23 января 2014 г. № 289 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Вороновского района Гродненской области
Літаратура
правіць- Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У. Андрыевіч і інш. — Мн.: БелЭн, 2015. ISBN 978-985-11-0839-4.
- Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
- Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Воранаўскі раён- Воранаўскі раённы выканаўчы камітэт (руск.)
- Інфармацыя на старонцы Гродзенскага аблвыканкама Архівавана 19 красавіка 2014.
- Мапы і агульныя звесткі на emaps-online (руск.)
- Славутасці на партале globustut.by (руск.)
- Фотаздымкі на сайце Radzima.org
