Барысаў

Барысаў
Сцяг	Герб
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Барысаўскі
Каардынаты	54°14′ пн. ш. 28°30′ у. д.HGЯO
Заснаваны	1102
Першае згадванне	1127
Плошча	45,97 км²
Насельніцтва	143 287 чалавек (2017)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	0177 (7ХХХХХ)
Аўтамабільны код	5
	Барысаў на Вікісховішчы

Бары́саў^[2] (трансліт.: Barysaŭ) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Барысаўскага раёна, на рацэ Бярэзіне. За 71 км на паўночны ўсход ад Мінска; чыгуначная станцыя на лініі Мінск — Орша, на аўтадарозе Мінск — Масква. Насельніцтва 143 287 чал. (2017)^[1].

У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Барысаў (значэнні).

Герб і сцягПравіць

Асноўны артыкул: Герб Барысава

Герб: у сярэбраным полі «барочнага» шчыта на траве сярэбраная брама паміж дзвюма вежамі пад чырвоным дахам, над якімі на сярэбраным воблаку стаіць Святы Пётр з двума ключамі ў руцэ.

Сцяг: прамавугольнае палотнішча з адносінамі шырыні і даўжыні як 1:2, якое складаецца з трох гарызантальных палос: чырвонай, у адну чвэрць шырыні, белай (сярэбранай), у дзве чвэрці і зялёнай, у адну чвэрць; пасярэдзіне вонкавага боку — выява Святога Пятра з ключамі ў руцэ.

Вядомы зараз гістарычны герб Барысава быў дараваны гораду 14 чэрвеня 1792 г. каралём Станіславам Аўгустам Панятоўскім.

ГісторыяПравіць

Паводле археалагічных даследаванняў, узнік у пачатку XII ст., паводле сведчання В. Тацішчава заснаваны ў 1102 г. полацкім князем Барысам Усяславічам, паводле іншых неверагодных звестак — у 1032 г. вялікім князем кіеўскім Яраславам Уладзіміравічам. Гарадзішча старажытнага Барысава размяшчалася на левым беразе ракі Бярэзіны. Упершыню згадваецца ў Лаўрэнцеўскім летапісе пад 1127 г. У XIII—XIV стст. тут быў пабудаваны замак.

Верагодна, у першай палове XIV ст. адбыўся перанос Барысава з першапачатковага месца (зараз — гарадзішча ў в. Старабарысаў) на новае, у 4 км ніжэй па цячэнні Бярэзіны. Драўляны замак быў пабудаваны на востраве ў пойме ракі, злева ад яе галоўнага рэчышча, прыблізна ў 1,5 км на паўночны захад ад сучаснага аўтамабільнага моста.

У канцы XIV ст. Барысаў разам з навакольнай воласцю падпарадкоўваўся непасрэдна вялікаму князю Вітаўту. Апошні ў 1396 г. выдаў «борысовцам» адмысловы прывілей, у якім вызначаў парадак прыёмкі і ўліку мядовай даніны.

Горад моцна пацярпеў у выніку вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 (Гл. таксама Аблога Барысава).

У 1563 г. Барысаў атрымаў магдэбургскае права. У 1563—1569 гг. цэнтр староства, належаў Агінскім, Радзівілам. З 1569 г. у Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства.

З 1793 г. у складзе Расійскай імперыі, з 1795 цэнтр павета. У 1796 г. атрымаў герб. У вайну 1812 (26 — 29 лістапада 1812 г.) каля Барысава было нанесена значнае паражэнне французскай арміі ў час яе пераправы цераз раку Бярэзіну.

У 1885—1895 гг. дзейнічала Барысаўская фабрыка драўляных шавецкіх шпілек і капылоў. У 1905 г. заснаваны Барысаўскі шкло-хрустальны купецкі завод. У 1914—1916 гг. дзейнічала Барысаўская жаночая настаўніцкая семінарыя.

У маі 1917 г. пачаў дзейнасць Барысаўскі Савет рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў^[3].

З 1924 г. цэнтр раёна, у 1924—1927 гг. — Барысаўскай акругі. 7 красавіка 1932 г. у Барысаве пачаўся галодны бунт, выкліканы савецкай сельскагаспадарчай палітыкай. У выніку, 9 красавіка хлеб быў завезены, і 10 красавіка выступы сціхлі. На працягу красавіка 1932 г. сваіх пасад былі пазбаўлены — старшыня Барысаўскага ЦРК Розін, кіраўнікі Барысаўскай міліцыі Шквор і Лібман, начальнік ДПУ Барысаўскага раёна Прывольскі. Быў зняты з працы і сакратар Барысаўскага РК КП(б)Б Тамашэўскі^[4]. 3 мая 1933 г. галодныя жанчыны і дзеці выйшлі на вуліцы горада і запатрабавалі ад тагачасных уладаў хлеба. Да іх далучыліся работнікі мясцовай запалкавай фабрыкі «Бярэзіна», якія абвясцілі страйк. Ноччу з 3 на 4 мая супрацоўнікі НКУС арыштавалі каля 1400 барысаўчан, што ўдзельнічалі ў бунце. 200 чалавек расстралялі ў мясцовасці «Батарэі»^[5]. З 27 верасня 1938 — горад абласнога падпарадкавання.

У Вялікую Айчынную вайну акупанты на тэрыторыі горада стварылі 6 лагераў смерці, дзе знішчылі больш за 33 тыс. чалавек. (Гл. таксама Абарона Барысава (1941))

3 ліпеня 1944 г. 35-я гвардзейская танкавая брыгада, якой камандаваў Герой Савецкага Саюза Азі Асланаў, вызваліла Барысаў.

У 2006 г. адбылося аб’яднанне горада Барысава і Барысаўскага раёна ў адзіную адміністрацыйную структуру — Барысаўскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Барысаве.

НасельніцтваПравіць

XX стагоддзе: 1997 — 159,3 тыс. чал.
XXI стагоддзе: 2005 — 150 тыс. чал.; 2006 — 149,9 тыс. чал.; 2007 — 149,7 тыс. чал.; 2009 — 147 529 чал. (1 студзеня)^[6], 147 381 чал. (14 кастрычніка, перапіс)^[7]; 2010 — 147 052 чал.^[6]; 2011 — 146 440 чал.^[6]; 2012 — 145 879 чал.^[8]; 2013 — 145 659 тыс. чал.^[9]; 2014 — 145 223 чал.^[10]; 2015 — 144 945 чал.^[11]; 2016 — 143 919 чал.^[12]; 2017 — 143 287 чал.^[1]

ЭканомікаПравіць

Прадпрыемствы лясной, дрэваапрацоўчай, машынабудаўнічай і металаапрацоўчай, харчовай, швейнай, хімічнай і хіміка-фармацэўтычнай прамысловасці, напрыклад Барысаўскі завод медыцынскіх прэпаратаў, «Барымак»; па вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і інш. Гасцініцы: «Бярэзіна», ААТ «БАТЭ», РУП «Барысаўскі завод агрэгатаў», «Экран».

КультураПравіць

Барысаўскі аб'яднаны музей. Дзейнічае народны тэатр.

СпортПравіць

ФК БАТЭ — шматразовы чэмпіён Беларусі па футболу. Гарадскі стадыён у Барысаве акрэдытаваны для правядзення міжнародных матчаў па футболу. У 2014 годзе адкрыўся новы стадыён «Барысаў-Арэна», на якім праводзяцца хатнія матчы.