Вікіпедыя

Беларускі партрэт XII―XVIII стагоддзяў

Беларускі партрэт XII―XVIII стагоддзяў ― адзін з асноўных жанраў беларускага жывапісу і скульптуры. Аснова жанру ― мемарыяльны пачатак, увекавечанне аблічча канкрэтнага чалавека. У мастацтве беларускія партрэты XII―XVIII стст. дзеляцца на жывапісныя і графічныя; парадныя, камерныя; у рост, па калені, паясны, галава, анфас, профіль і інш. Паводле колькасці персанажаў падзяляюцца на індывідуальныя, парныя, групавыя; спецыфічны від партрэта ― аўтапартрэт[1]. Ад старажытнасці вядомыя партрэтная мініяцюра, партрэты на медалях і манетах.

Першыя беларускія партрэты правіць

 
Роспіс сцен Спаса-Ефрасіннеўскага манастыра. Выява святой пакутніцы

Першы вядомы скульптурны партрэт, які знойдзены на тагачаснай тэрыторыі Беларусі ў 1935 годзе, адносіцца да XV—ХII стст. да н. э. Гэта статуэтка з біўня маманта даўжынёй 15 см. Прапорцыі фігуркі выцягнутыя за кошт адносна доўгага тулава, якое плаўна пераходзіць у масіўныя, выразна аформленыя пластычныя ногі. Ступні ног ледзь акрэсленыя, не выразаныя рукі і галава[2].

Пры раскопках гарадзішча мілаградскай і ранняга этапу зарубінецкай культур (2-я палова I ст. да н. э.) у вёсцы Багушэвічы Сенненскага раёна, у 1965 годзе знойдзеная статуэтка ― гліняная абпаленая скульптура галавы мужчыны вышынёй 3,5 см, шырынёй 2,8 см. Выразна бачныя вочы, нос, вялікая барада, зачэсаны назад валасы. Мяркуецца, што гэта выява рэальнага чалавека[3].

Спроба партрэтнай характарыстыкі бачная ў роспісах Полацкай Спаса-Ефрасіннеўскай царквы XII стагоддзя. Тут, відавочна, некалькі жывапісных манер. Твар серафіма, галовы маладых архідыяканаў ў апсідзе і твар маладой манашанкі-пакутніцы напісаны ў класічнай візантыйскай манеры, якая ўзыходзіць да антычнага мастацтва. М. С. Кацар выказаў здагадку, што манашка і ёсць Прадслава (Ефрасіння), па замове якой пабудавана царква[4]. У асобах свяціцеляў і Аўраама бачны пэўны адыход ад класічных візантыйскіх узораў, хоць сувязь цалкам яшчэ не страчаная. Пластычная аснова падаецца ў спалучэнні з лінейным контурам. Поўная стылізацыя формы, як вынік перапрацоўкі візантыйскіх ўзораў намячаецца пры выкарыстанні кантрасных шырокіх мазкоў (галава Давіда). На іншай сцяне царквы рэльеф твараў малюецца з дапамогай вохрыстых тонаў з лінейным абрысам[5][6]. Па тэматычнаму і кампазіцыйнаму рашэнні фрэскі полацкай царквы адрозніваюцца ад вядомых фрэсак XII стагоддзя (пскоўская Спаса-Мірожская царква і кіеўская Кірылаўская царква) і больш збліжаюцца з роспісамі наўгародскай Багародзіцкай царквы (1125). Навукоўцы прапануюць два варыянты: а) фрэскі Спаскай царквы належаць наўгародскім вучням раманскіх фрэскістаў; б) гэта твор полацкіх майстроў, якія прайшлі той жа шлях навучання як і наўгародскія мастакі[7].

У XII―XIII стст. былі шырока распаўсюджаны віслыя пячаткі, якія прывешвалі на снурку да дакумента, пячаткі надавалі яму юрыдычную сілу. Акрамя надпісаў на пячатках, былі і выявы святых; валодалі гэтымі пячаткамі людзі, якія насілі тыя ж імёны, што і святыя. На адным баку пячаткі (дыяметр 25 мм), якая знойдзена у Ваўкавыску, чатырохпялястковая разетка, на другім ― постаць чалавека ў рост, напэўна ― князя. На галаве карона, у правай руцэ кароткая дзіда, у левай ― круглы шчыт. Надпіс ― Дімітріос. Належала пячатка старэйшаму сыну Яраслава Мудрага Ізяславу, які меў кананічнае імя Дзімітрый. У сярэдзіне XI ст. ён княжыў у Тураве, пасля смерці бацькі стаў вялікім князем кіеўскім (1054)[8].

Носяць партрэтны характар роспісы, зробленыя беларускімі майстрамі XIV стагоддзя ў Сандомежы (касцельны партрэт караля Ягайлы аўтарства Якуба Вужа (Венжыка), у Любліне (касцёл брыгітак, у выглядзе вершніка з дзідай) і Троках (фрэскавыя партрэты Вітаўта XV ст.)[9][10][11]. На падставе гэтых роспісаў нямецкі вучоны Альберт Іпель сцвярджаў, што «беларуская школа жывапісу» існавала, але ў гісторыі мастацтва яе абышлі ўвагай[12].

У гісторыі захавалася некалькі імёнаў беларускіх жывапісцаў: на Брэстшчыне працавалі Тамаш (пачатак XVI ст.), Навоша (1525), на Гродзеншчыне ― Нічыпар (XVI ст.), Апанас Антонавіч (1539―1540), на Магілёўшчыне ― Дзмітрый Іванавіч (1578), Сямёнавіч (1570―1580), Ісаак Іванавіч, у Мінску ― Геранім (1591), у Вільні ― Антоній (40-я гг. XVI ст.), Францішак (1562), Грахоўскі (1578), Андрэй Руль, Ян Літвін[13][14][15].

Беларускі партрэт XV―XVII стагоддзяў правіць

К сярэдзіне XV стагоддзя партрэт перастае быць толькі сценапісным. А. П. Сапуноў спасылаецца на Мацея Стрыйкоўскага, які згадвае ў сваіх творах сямейны партрэт вялікага князя Альгерда з жонкай, што знаходзіўся у віцебскай замкавай царкве. Таксама вядомы маляўнічы партрэт вялікага князя Аляксандра Ягелончыка (каля 1493)[16].

 
Кацярына Тэнчынская-Слуцкая, 1580 год.

З сярэдзіны XVI стагоддзя і на працягу XVII стагоддзя складваецца маляўнічы партрэт: адзіночны, парны і групавы. Пад уплывам заходнееўрапейскага Адраджэння напісаны жаночыя партрэты Барбары Радзівіл (1550), Катажыны Тэнчынскай-Слуцкай (1580) і інш. З’явіліся партрэты духоўных асоб (партрэты мітрапаліта Іосіфа Солтана, кардынала Юрыя (Ежы) Радзівіла)[17].

 
Барбара Радзівілянка
 
Іосіф Солтан

З’явіліся партрэты для палацавых галерэй ― партрэты Мікалая Радзівіла Рудага, Юрыя Алелькавіча, Міхаіла Барысавіча, Соф’і Алелькі-Радзівіл. Напрыклад, партрэт Юрыя Алелькавіча ў авале тры чвэрці; ён ў ганарлівай позе, адна рука на поясе, другая ― на ручцы шпагі. Дамінуе светлаценевая падача формы твара і фігуры[18]. Цікавы парны партрэт (1646) віленскага мастака Іагана Шрэтэра, дзе намаляваныя дзве жонкі гетмана вялікага літоўскага Януша Радзівіла. Асаблівасць партрэта ў тым, што першая жонка Катажына Патоцкая да таго часу памерла. Аднак, па волі заказчыка, мастак злучыў абодвух. Фон партрэта урачысты, ўборы жанчын адпавядаюць іх характарам: чырвоны ў Катажыны і чорны ў Марыі Лупу[19][20].

 
Партрэт Катажыны і Марыі Радзівіл
 
Леў Сапега. Партрэт невядомага мастака. 1616
 
Партрэт Грызельды Сапегі. 1632

У асноўным пераважаў парадны рыцарскі сармацкі партрэт, далей ішлі партрэты данатарскі, пахавальны. Сармацкі партрэт адлюстроўваў шляхетнага шляхціца ў багатым рыцарскім убранні. Часцяком у карціне прысутнічала зброя (меч, дзіда), паліца, распяцце, радавы герб. Партрэт, як стыль выяўленчага натуралізму, даваў уяўленне не толькі пра аблічча чалавека, але і пра яго асяроддзя пражывання. У мастацкім плане зараджалася імкненне да адлюстравання матэрыяльнасці і аб’ёмнасці твара і фігуры, хоць светаценевая мадэліроўка заставалася яшчэ плоскасцёвай. Найбольш яркімі прадстаўляюцца партрэты Юрыя Радзівіла (другая палова XVI ст.), Грызельды Сапегі (1632), Канстанціна Астрожскага (першая палова XVII ст.), Міхала Казіміра Паца (другая палова XVII ст.), Крыштафа Весялоўскага (1636), Ігнацы Завішы (1732). Вядомыя некаторыя жывапісцы сармацкага партрэта: Іаган Шрэтэр, Даніэль Шульц  (англ.) (бел., Стэфан Цыбульскі[21][22][23][24][25].

Для карцін і партрэтаў Мікалай Радзівіл Сіротка адвёў цэлую вялікую залу нясвіжскага палаца. У гэтай карціннай галерэі ў 1770 годзе знаходзіліся 984 карціны[26]. Акрамя каралеўскіх і вялікакняскіх, у калекцыі былі і партрэты духоўных асоб. Першым па часе ў калекцыі стаў паясны партрэт біскупа Мельхіёра Гедройца, створаны ў 1585 годзе. У руках у біскупа крыж, на пальцах залатыя пярсцёнкі, ― усе гэта, уключаючы багатае адзенне, павінна сведчыць пра веліч каталіцкай царквы і яе вышэйшых служыцеляў. Багатая галерэя радавымі партрэтамі Радзівілаў. Сярод іх ― выявы вялікага канцлера літоўскага Альбрэхта Станіслава Радзівіла (1640-я гг.), вялікага гетмана літоўскага Януша Радзівіла (1612―1655) (каля 1652, маст. Даніэль Шульц), вялікага гетмана літоўскага Міхала Казіміра Паца, абатісы нясвіжскага манастыра бенедэктынак Крысціны Яўфіміі Радзівіл (1640-я гг., маст. Іаган Шрэтэр). Сабралася калекцыя партрэтаў роду Вішнявецкіх. Па замове ўдавы канцлера Караля Станіслава Радзівіла ― Ганны Сангушкі, напісаныя гістарычныя партрэты продкаў у лаўровых вянках. Яе сын, віленскі ваявода Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька з жонкай Францішкай Уршуляй перавезлі ў Нясвіж шэраг партрэтаў з Бяла-Падляскі і Жолквы[27][28]. У другой палове XIX стагоддзя жонка князя Антонія Радзівіла Марыя Даратэя Радзівіл, якая абнаўляла нясвіжскі палац, аднавіла рэшткі радзівілаўскіх партрэтаў[29]. У 1960-х гадах пачалося сістэматычнае вывучэнне партрэтаў і рэстаўрацыя іх у Маскве і Ленінградзе. Беларускае творчае аб’яднанне мастакоў «Жалезны воўк», якое пажадала адрадзіць жанр, стварыла больш за 20 палотнаў у духу сармацкіх партрэтаў XV― XVIII стагоддзяў[30].

 
Мельхіёр Гедройц

На беларускім данатарскім партрэце адлюстроўваўся данатар (лац.: donator) ― фундатар храма, звычайна з мадэллю будынка ў руцэ перад Хрыстом, Маці Божай або святым-заступнікам. Першы такі партрэт згадваецца ў кнізе В. Г. Краснянскага пра Мсціслаў[31]. Гэта абраз прападобнага Ануфрыя, які знаходзіўся ў Ануфрыеўскай пустыні каля Мсціслаўля. Унізе, побач з Ануфрыем намаляваны хлопчык-княжыч Юрый ― сын мсціслаўскага князя Лугвена. Па лягендзе, святы вывяў з лесу княжыча-хлопчыка. Наступны данатарскі партрэт вядомы ў Беларусі з XVI стагоддзя: гэта абраз «Пакланенне вяшчуноў» (каля 1514), у вёсцы Дрысвяты Браслаўскага раёна, на ёй у выніку абнаўлення XVII стагоддзя змешчана выява фундатара Яна Сапегі[32]. У вопісу 1552 года гаворыцца пра віцебскую Спаскую царкву, дзе знаходзіўся партрэт князя Івана Шуйскага Губкі, які захаваўся на больш познім малюнку XVII стагоддзя ў гравюрнай калекцыі караля Станіслава Аўгуста. Партрэт фундатара віцебскага касцёла езуітаў Аляксандра Гансеўскага дазваляе ўбачыць знешні выгляд касцёла. Па сведчанні А. П. Сапунова, яшчэ ў пачатку XX стагоддзя партрэт знаходзіўся ў віцебскім музеі, цяпер ён ― у Вільні[33]. У абразу «Маці Божая з данатарамі» (ля 1680) намаляваныя браты Радзівілы, яны ж на абразах Святога Дамініка і Ігнацыя Лаёлы[34].

Характэрнай формай партрэта сарматызма з’яўляецца пахавальны (трунный, труменный) партрэт ― маляўнічае або скульптурная выява нябожчыка. Гэта магільнай партрэт (які крапіўся да труны), эпітафійны (вешаўся на сцяне касцёла побач з дэкаратыўным або скульптурным прыбыткам), жалобная харугва (малюнак нябожчыка на тканіны, якая ўмацоўвалася на дрэўку, як сцяг). У XVII―XVIII стст. пахавальныя партрэты ў асноўным пісаліся на ліставай медзі або па ліставаму олаву[35]. Сярод пахавальных партрэтаў ― партрэты Андрэя Завіша (1678), Аляксандра Пацея (другая палова XVIII ст.), эпітафія маршалку старадубскаму Баляславу Біспінгу мастака І. Прукнэра ў ружанскім Траецкім касцёле (1789), эпітафія М. Ф. Радзівілу з дзятлаўскага касцёла[36].

 
Гравіраваны партрэт Францыска Скарыны.

Узнікненне графічнага партрэта датуецца 1517 годам, калі ў кнізе «Ісус Сірахаў» і ў 4-й Кнізе Царстваў (1518) апублікаваны партрэт Францыска Скарыны. Беларускі першадрукар паказаны ў сваім працоўным кабінеце, ў правай руцэ пяро, на стале ― глобус, гадзінннік, на паліцах ― кнігі. Да ранняга ўсходнеславянскага партрэту адносяць і партрэт Васіля Цяпінскага (1576)[37].

Партрэты-гравюры сталі з’яўляцца ў кнігах: партрэты Боны Сфорца, Жыгімонта I (Decius I. L. De vetustatibus Polonorum liber I. De Jagellonum familia liber II. De Sigismundi regis temporibus liber III. Cracoviae, 1521), у выданні А. Гваньіні «Gwagnin A. Sarmatiae Europeae descriptio. Spirae», 1581, партрэты вялікіх князёў Трайдэна, Віценя, Міндоўга, Ягайлы, Гедыміна, Вітаўта, Альгерда, Свідрыгайлы і караля Польшчы, вялікага князя літоўскага Аляксандра Ягелончыка. У пачатку другога тома Яна Астроўскага, (сакратара брэсцкага рэферэндарыя Яна Фрэдэрыка Сапегі) «Suada latina» апублікаваны партрэт Сапегі[38]. У прыжыццёвым выданні твора Мікалая Радзівіла Сіроткі «Падарожжа ў Іерусалім» (1601, Брунсберг) змешчаны партрэт аўтара ― ксілаграфія Г. Трэтэра[39]. Сярод іканаграфіі Іасафата Кунцэвіча ёсць партрэт-гравюра (1670-я гг.) А. Тарасевіча[40].

У пачатку XVII стагоддзя, калі медзярыт ― гравюра на медзі, ― атрымаў ў Вялікім Княстве Літоўскім дастатковае распаўсюджванне, з’яўляецца «Панегірык братоў Скарульскіх» (1604), і ў 1621 годзе серыя эмблематычных ксілаграфій нясвіжскага гравёра Тамаша Макоўскага. Апошнія былі створаны для панегырыка Яну Хадкевічу па нагоды закладкі першага каменя ў падмурак касцёла Узнясення Маці Божай у Крожах на Жмудзі. Традыцыйны пяцічастны шчыт заключаны ў авальную рамку з гравіраваным тэкстам: «Ян Караль Хадкевіч віленскі ваявода, гетман ВКЛ, Лівонскі губернатар, граф на Шклове, Мышы і Быхаве». Такія надпісы рабіліся звычайна вакол партрэта; ля гербаў гравіраваліся злева і справа ініцыялы ўладальніка. На першым дрэварыце Хадкевіч прадстаўлены скланёным перад іконай Багародзіцы ў акужэнні анёлаў-стражнікаў з мячамі. На заднім плане касцёл і будынкі, абнесеныя сцяной. У верхнім левым куце гравюры ваенны хадкевічскі грыфон пасылае ядра з гармат у турэцкі паўмесяц[41]. Медзярыт выкарыстаў ў сваёй беларускай дзейнасці Лявонцій Тарасевіч: партрэты К. С. Радзівіла, падстолія ашмянскага Георгія Землі, смаленскага епіскапа Багуслава Корвін-Гасеўскага (канец 1690-х). Яго брат ― Аляксандр Тарасевіч ― у 1685 годзе стварыў медзярытны партрэт кіраўніка слуцкага Яна Казіміра Кшыштафа Клакоцкага[42][43].

З сярэдзіны XVI стагоддзя Віленскім манетным дваром выпускаюцца партрэтныя медалі. Так, майстры Ян Марыя Падавана і Даменіка Венетус стварылі шэраг медалёў з партрэтамі каралеўскай сям’і (1532, 1548)[44]. Веронскі майстар Ян Карагліа стварыў у 1539 годзе медальерны партрэт віленскага каноніка Аляксандра Пезенцыя[45]. Да сярэдзіне XVI стагоддзя, з развіццём надмагільных помнікаў, з’яўляюцца скульптурныя партрэты ў Віленскім кафедральным саборы, ― канцлера вялікага літоўскага Альбрэхта Гаштольда (1540), віленскага біскупа Паўла Гальшанскага[46]. У нясвіжскім касцёле езуітаў ― надмагільныя партрэты Мікалая Радзівіла Сіроткі з сынамі. У гальшанскім францысканскім касцёле ― падканцлера літоўскага Паўла Стэфана Сапегі і яго трох жонак. Сапега намаляваны «заснуўшым рыцарам на гатычнай пліце». У касцёле вёскі Крамяніца ― каштэляна віцебскага Мікалая Вольскага з жонкай Барбарай[47]. У навагрудскім фарным касцёле ― кашталяна навагрудскага Яна Рудаміна Дусяцкага[48].

Беларускі партрэт XVIII стагоддзя правіць

На развіццё жывапісу Беларусі ў канцы XVIII стагоддзя безумоўнае ўплыў аказалі прыдворныя мастакі саксонскіх курфюрстаў (адначасова і каралёў Рэчы Паспалітай) з Дрэздэна. Мастак сярэдзіны XVIII Казімір Лютніцкі ― аўтар 166 партрэтных копій, выкананых для Мірскага замка па замове Міхала Казіміра Радзівіла Рыбанькі. Захаваўся напісаны ім партрэт Теафіліі Вішнявецкай, маці жонкі Міхала Радзівіла[49].

Узорам прадстаўлення сямейнага радавога дрэва стаў ініцыяваны Радзівілам Рыбанькай альбом партрэтаў-гравюр «Icones familiae ducalis Radivillianae» (1758), які пачынаўся з міфічнага продка і заканчваўся прадстаўнікамі дынастыі ў XVIII ст. Яго выканаў Гірш Ляйбовіч з памочнікамі[50][51].

 
Ф. Смуглевіч. Партрэт сям’і Прозар. 1789

Стыпендыят караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Францішак Смуглевіч вучыўся ў рымскай Акадэміі святога Лукі. Аўтар партрэтаў і жанравых сцэн, ён заснаваў кафедру жывапісу і малюнка ў Галоўнай віленскай школе. Групавы партрэт «Сям’я Прозар» напісаны ў 1789 годзе па замове абознага літоўскага Караля Прозара. Карціна меркавалася як апафеоз памерламу бацьку Караля ― ваяводзе віцебскаму Юзафу Прозару. Сям’я Прозар, акрамя дзяцей, была напісана з натуры. У цэнтры кампазіцыі ― медальён з партрэтам Юзафа Прозара. Злева стаіць Караль Прозар і паказвае на надпіс-прысвячэнне. Справа сядзіць жонка Караля ― Людвіка. За ёй стаяць брат Караля і два яго швагра. На першым плане дзеці. Мастак падкрэсліў сродкі экспрэсіі традыцыйнага сармацкага партрэта. Карціна Смуглевіча ― гэта прыклад самастойнай польска-беларускай партрэтнай традыцыі ў асноўнай плыні еўрапейскага партрэтнага жывапісу XVIII стагоддзя. Групавымі партрэтамі таксама з’яўляюцца гістарычныя карціны Смуглевіча «Смерць Якуба Ясінскага» і «Прысяга Касцюшкі на Кракаўскім рынку». У апошняй ― вобразы ўдзельнікаў гістарычнай падзеі. На першым плане генералы Т. Касцюшка, А. Мадалінскі, Ю. Водзіцкі, канонік В. Серакоўскі, злева ― сам мастак. Смуглевічам таксама напісаны партрэты Ю. Пешкі, Р. Пшаздзецкага, біскупа Жмудскага Ю. Гедройца, сям’і Тышкевічаў. Менавіта пад уплывам Смуглевіча развілася цікавасць да гістарычнага партрэтнага жывапісу[52][53].

Цікавы і групавы партрэт аўтарства вучня і пераемніка Смуглевіча па Віленскай школе ― Яна Рустэма, які аб’яднаў на адным палатне вобразы Марыі Мірскай, Адама Напалеона Мірскага і Барбары Шумскай. Першая прадстаўлена ў выглядзе Тэрпсіхоры, другі ў выглядзе Амура, а трэцяя ― музы Палігімніі. З карцін Рустэма, гэтая носіць найбольш класічны характар, відаць уплыў французскага класіцызму. Рустэм з’яўляецца аўтарам некалькіх аўтапартрэтаў, паясных партрэтаў[54][55].

Вучнем Смуглевіча быў і Язэп Аляшкевіч, аўтар партрэтаў Льва Сапегі, Мікалая Радзівіла, Адама Чартарыйскага, Генрыка Жэвускага, Адама Міцкевіча, партрэта дзяўчынкі, жаночага партрэта[56][57].

Юзаф Пешка першапачатковаю мастацкую адукацыю атрымаў у кракаўскага жывапісца Дамініка Эстрэйхера, затым вучыўся ў Варшаве у вядомага партрэтыста Іагана Лампі і Смуглевіча. З 1793 года ў Вільні, піша партрэты віленскай шляхты і духавенства (партрэты саветніка Вейса, надворнага маршалка літоўскага Станіслава Солтана, кашталяна кіеўскага Аляксандра Любамірскага, старасты берасцейскага Казіміра Сапегі, Теафілы Радзівіл, Ігнацы Закржэўскага, гетмана Шымана Касакоўскага). Па просьбе магістрата Варшавы Юзаф Пешка напісаў цыкл партрэтаў дзеячаў Чатырохгадовага сойма (I790―I792). Групавымі сямейнымі партрэтамі з’яўляюцца працы Пешкі «Сямейства Манюшкі», «Адам Казімеж Чартарыйскі з жонкай». У апошнім партрэце адчуваецца спроба мастака аб’яднаць правілы афіцыйнага прыдворнага жывапісу з традыцыяй польскага сарматызма[58][59].

Зноскі правіць

  1. ↑ Пяткевіч А. М., Лазука Б. А. Партрэт // Энцыклапедыя Літаратуры і мастацтва. — Мн.: БелЭн, 1987. — Т. 4. — С. 186―188.
  2. ↑ Лявонава А. К. Старажытнабеларуская скульптура. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — С. 10. — 208 с. — ISBN 5-343-00155-6.
  3. ↑ Побаль Л. Д. Знаходка ў Багушевічах // Маладосць. — Мн.: 1966. — № 5.
  4. ↑ Кацар М. С. Изобразительное искусство Белоруссии дооктябрьского периода. — Мн.: Навука і тэхніка, 1969. — С. 25. — 201 с.
  5. ↑ Монгайт А. Л. Фрески Спасо-Ефросиньевского монастыря в Полоцке // Культура Древней Руси. — М.: Наука, 1966. — С. 137―140.
  6. ↑ Штыхаў Г. В. Полацкія фрэскі XII стагоддзя // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — Мн.: 1970. — № 1. — С. 29-32.
  7. ↑ Штыхаў Г. В. Культура древних земель Белоруссии // Очерки по археологии Беларуси. — Мн.: Навука і тэхніка, 1972. — Т. II. — С. 212.
  8. ↑ Янін В. Л. Актовые печатки Древней Руси X―XV вв.. — М.: Наука, 1970. — С. 35. — 326 с.
  9. ↑ Matusakaite M. Prie portretines dailes istaky. — Vilnius: Mokslas, 1981. — С. 140―152.
  10. ↑ Slownik artystow polskich I obcych w Polsce dzialajacych. — Warszawa, 1971. — Т. 1. — С. 33.
  11. ↑ Кацер М. С. Изобразительное искусство Белоруссии дооктябрьского периода. — Мн.: Навука і тэхніка, 1969. — С. 40. — 201 с.
  12. ↑ Шматаў В. Ля вытокаў // Спадчына. — Мн.: 1992. — № 2. — С. 4―12.
  13. ↑ Высоцкая Н. Ф. Забытыя беларускія мастакі XVI―XVIII стст. // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — 1974. — № 3. — С. 46.
  14. ↑ Высоцкая Н. Ф. Мастакі і малярскія цэхі ў Беларусі XVI―XVIII стст. Беларусі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — Мн.: 1976. — № 2. — С. 48.
  15. ↑ Rastawiecki E. Slownik malarzow polskich tudziez obcych w Polsce osiadlych lub czasowo w niej przebywajacych. — Warszawa: 1857. — Т. 3. — С. 44―45.
  16. ↑ Сапуноў А. П. Витебская старина. — Витебск, 1885. — Т. 1―2. — 615 с.
  17. ↑ Падокшын С. А. і інш. Адраджэнне // Энцыклапедыя Літаратуры і мастацтва. — Мн.: БелЭн, 1984. — Т. 1. — С. 53.
  18. ↑ Серык Н. Г. Слуцкая палітра: З фондаў Слуцкага краязнаўчага музея. — Мн.: Літаратура і мастацтва, 2010. — 64 с.
  19. ↑ * Portrety osobistości dawnej Rzeczypospolitej w zbiorach mińskich = Портрэты знакамітых постацяў даўняй Рэчы Паспалітaй у мінскіх зборах : katalog wystawy / Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu [etc.]; [katalog wystawy opracowali] Jerzy T. Petrus  (руск.) (бел., Taisija A. Karpowicz; wstęp: Jerzy T. Petrus; redaktor katalogu: Joanna Winiewicz. Кракаў, 1991. С. 50
  20. ↑ І. Шрэтэр. Партрэт Катажіны і Марыі Радзівіл. Беларусі нацыянальны мастацкі музей.
  21. ↑ Kamieniecka E. Portrety Jana Szrettera // Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. — Warszawa: 1973. — № 17.
  22. ↑ Steinborn B. Malarz Daniel Schultz, gdańszczanin w służbie królów polskich. — Warszawa: Arx Regia, 2004. — 236 с. — ISBN 83-7022-145-9.
  23. ↑ Тананаева Л. И. Сарматский портрет: Из истории польского портрета эпохи барокко. — М.: Наука, 1979. — 303 с.
  24. ↑ Клііуць Л. Я. Сарматызм у культуры беларускіх зямель Рэчы Паспалітай. — Магілёў: МДУ ім. Куляшова, 2006. — 58 с. — ISBN 985-480-204-3.
  25. ↑ Ігнацюк А. А. Сармацкі партрэт сучаснікаў Льва Сапегі // Сапега і яго час. — Гродна: ГрДУ, 2007. — Т. 4. — С. 324―326.
  26. ↑ Сяргей Клімаў. Нясвіжскі палацава-паркавы ансамбль: лёс і час // Архітэктура і будаўніцтва. — Мн.: 2013. — № 2(232).
  27. ↑ A. J. Kasprzak. Gabinet i Galeria Zwierciadlane w pałacu w Białej Radziwiłłowskiej // Rzemiosło artystyczne. Materiały Sesji Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki. — Warszawa: 1996. — С. 85―96.
  28. ↑ Партрэты з Нясвіжскай галерэі Радзівілаў. Беларускі нацыянальны мастацкі музей.
  29. ↑ Верамейчык А. Е. Марыя Дарота дэ Кастелян // Таленавітыя жанчыны Беларусі ў культурнай, навуковай і мастацкай прасторы свету: зборнік матэрыялаў Міжнар. навук.-практ. канфярэнцыі. — Мазырь: Мазырскі дзярж. педагагічны ун-т, 2007. — С. 46-50.
  30. ↑ Сармацкі партрэт у адлюстраванні маладых мастакоў. Народныя навіны Віцебска  (англ.) (бел. (3 лістапада 2009).
  31. ↑ Краснянский В. Г. Город Мстиславль: его настоящее и прошлое. — Вильно: Северо-Западный отдел Императорского Русского географического общества, 1912. — С. 120-121. — 171 с.
  32. ↑ Хадыка А. Ю. Партрэт данатарскі // Энцыклапедыя Вялікага Княства Літоўскага. — Мн.: БелЭн, 2007. — Т. 2. — С. 400―401. — ISBN 978-985-11-0394-8.
  33. ↑ Хадыка А. Ю. Старабеларуская шляхецкая мода // Спадчынам. — Мн.: 1992. — № 3. — С. 51―56.
  34. ↑ Лазука Б. А. Партрэт данатарскій // Энцыклапедыя Літаратуры і мастацтва Беларусі. — Мн.: БелЭн, 1987. — Т. 4. — С. 192.
  35. ↑ Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych / red. Joanna Dziubkowa. — Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1996. — 315 с. — ISBN 978-8385296447.
  36. ↑ Хадыка А. Ю. Партрэт пахавальны // Вялікае Княства Літоўскае. Энціклапедыя у 2-х тт.. — Мн.: БелЭн, 2007. — Т. 2. — С. 401. — ISBN 978-985-11-0394-8.
  37. ↑ Галенчанка Г. Я. Партрэты першадрукароў // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — Мн.: 1972. — С. 26―29.
  38. ↑ Шматаў В. Ф. Беларуская кніжная гравюра XVI―XVIII стагоддзяў. — Мн., 1984. — С. 34―35, 59―60. — 183 с.
  39. ↑ Хадыка А. Ю. Ды атрыбуцыі «Маці Боскай» з Крывошына // Помнікі мастацкай культуры Беларусі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1989. — С. 43.
  40. ↑ Хадыка А. Ю. Іасафат Кунцэвіч: складанне культу і іканаграфіі ў Беларусі // Наша вера. — Мн.: 2006. — № 2(36).
  41. ↑ Jan Jakubowski. Tomasz Makowski sztycharz i kartograf nieświeski. — Warszawa: Wydawnictwo Instytutu dla Даследаванні Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923. — 29 с.
  42. ↑ Валерый Васілеўскі. Сярод найлепшых еўрапейскіх гравёраў. — Мн.: Літаратура і мастацтва, 2015. — № 10 лістапада.
  43. ↑ Степовик Д. В. Украинские гравёры-иллюстраторы виленских изданий конца XVII в. // Фёдоровские чтения. 1982. — М.: Наука, 1987.
  44. ↑ Лявонава А. К. Скульптурны партрэт эпохі Рэнесанса // Помнікі мастацкай культуры Беларусі эпохі Адраджэння. Мн. Навука і тэхніка, 1994. С. 112—117.
  45. ↑ Gumowski M. Wilenska szkola medalierska w XVI i XVII wieku. — Warszawa: Atheneum wilenskie, 1929. — 74 с.
  46. ↑ Матушакайте М. Й Литовская надгробная скульптура эпохи Ренессанса и раннего барокко // Искусство Прибалтики. — Таллин: Кунст, 1981. — С. 61―78.
  47. ↑ Деревня Кременица Гродненской области: уникальное надгробие Вольских в костёле Святого Юрия сохранилось в неизменном виде(недаступная спасылка). СТВ. Архівавана з першакрыніцы 7 ліпеня 2017.
  48. ↑ Леонова А. К. Надгробие // Белорусская ССР. Краткая энциклопедия. — Мн.: БелЭн, 1981. — Т. 4. — С. 371.
  49. ↑ Бажэнава В. Д.. Казімір Лютніцкі альбо Мірскі.
  50. ↑ Icones Familiae Ducalis Radivilianae ex originalibus in Ganzophylacio ordinationis desumptae (Іканаграфія княжага роду Радзівілаў). Сусветная лічбавая бібліятэка (19 красавіка 1758).
  51. ↑ Радзівілы. Альбом партрэтаў XVIII - XIX стагоддзяў «Icones familiae ducalis Radivilianae». — Мн.: Бел Эн, 2010. — 523 с. — ISBN 978-985-11-0491-4.
  52. ↑ Załęski. К. Franciszek Smuglewicz. W kręgu wileńskiego klasycyzmu. — Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2000. — 573 с. — ISBN 83-7100-125-8.
  53. ↑ Pranciškus Smuglevičius ir jo epocha. Straipsnių rinkinys. — Vilnius: Vilniaus dailės akademijos leidykla, 1997. — 109 с.
  54. ↑ Станислав Лорентц, Анджей Роттермунд. Классицизм в Польше. — Варшава: Аркады, 1987. — С. 295. — 326 с.
  55. ↑ Janonienė Rūta. Jonas Rustemas. — Vilniaus: Vilniaus dailės akademijos leidykla, 1999. — 356 с. — ISBN 9986-571-49-9.
  56. ↑ А. Пржецлавский А. Иосиф Алешкевич // Русская старина. — М.: 1876. — Т. 16. — С. 559―566. Архівавана з першакрыніцы 19 лістапада 2016.
  57. ↑ Чаропка В. Насустрач людзям: мастак Юзаф Аляшкевіч // Беларускі гістарычны часопіс. — Мн.: 2011. — № 4. — С. 36―45.
  58. ↑ Дробаў Л. Н. Живопись Белоруссии XIX―начала XX в.. — Мн.: Вышэйшая школа, 1974. — С. 35―38. — 336 с.
  59. ↑ Надзея Усава. Беларускія вандроўкі Юзафа Пешкі // Наша Вера. — Мн.: 1999. — № 1(7).

Гл. таксама правіць

Галерэя правіць

Літаратура правіць

  • Бажэнава О. Д. Автопортреты художников в белорусском искусстве XVI—XVIII веков // Музей XXI стагоддзя: актуальныя праблемы дзейнасці. Навукова-практычная канферэнцыя, прысвечаная 65-годдзю з дня заснавання нацыянальнага мастацкага музея рэспублікі Беларусь. ― Мінск: Белпрынт, 2008. С.232—238.
  • Барвенава Г. А. Некропалі арыстакратыі Беларусі: захаванне, адкрыццё для надведвальнікаў, папулярызацыя // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі. Выпуск 17. ― Мн., НАН Беларусі, Права і эканоміка, 2014. С. 269―273
  • Герасімаў Г. Трактоўка вобразоў дзяржаўных дзеячоў часоў Вялікага Княства Літоўскага у беларускім жывапісе другой паловы XX―XXI ст. // Роднае слова, 2014, № 10. С. 85―87
  • Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. [рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал.рэд.) [і інш.]; рэд. тома С. В. Марцэлеў, Л. М. Дробаў ; АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. — Мінск : Навука і тэхніка, 1987―1994.
  • Жывапіс Беларусі XII―XVIII стагоддзяў: Фрэска. Абраз. Партрэт: Альбом. Склад. Н. Ф. Высоцкая, Т. А. Карповіч. ― Мн., Беларусь, 1980. С. 315
  • Каменецкая Е. К. Основные направления развития портрета в крупных художественных центрах Польши и Литвы ХV века. Автореферат. ― Л., 1983
  • Карпенка А. У. Партрэты ўладароў і магнатаў ВКЛ (з музеяў Львова і Луцка) // Беларускі гістарычны часопіс. ― 2013, № 6. С. 19―27
  • Кацар М. С.. Зараджэнне і развіццё партрэтнага жанру ў беларускім жывапісе XIV—XVI стст. // Беларускае мастацтва: Зборнік артыкулаў і матэрыялаў. Ін-т мастацтвазнаўства і фальклору АН БССР. — Мн.: Выд-ва АН БССР, 1962.
  • Матушакайте М. Й. Портрет в Литве XVI―XVIII вв. ― Вильнюс, Мокслас, 1984. С. 167
  • Нароўская А. М. Гістарычны партрэт у мастацкай калекцыі Віленскага музея старажытнасцей // Рэпрэзентацыя і музеефікацыя творчай спадчыны Тышкевічаў у Беларусі і Літве: Пятыя міжнародныя Тышкевіцкія чытанні ― Мінск, Крэцінга, 14-15 мая 2014 г., Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў, 2014. С. 126—133.
  • Томашева И. Г. Портрет в живописи Беларуси эпохи Ренессанса и барокко: вопросы стиля и типологии // Искусство и культура. ― 2016, № 3. С. 44―53
  • Хадыка А. Ю. Непаўторныя рысы. З гісторыі беларускага партрэта. — Мн., Навука і тэхніка, 1992. С. 144
  • Церашчатава В. В.. Старажытнабеларускі манументальны жывапіс ХІ―XVIII стст. ― Мн., Навука і тэхніка, 1986. С. 183
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Беларускі_партрэт_XII―XVIII_стагоддзяў&oldid=4714409"