Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета

Нацыяна́льны акадэмі́чны Вялі́кі тэа́тр о́перы і бале́та ў Мінску — адзіны ў Беларусі тэатр оперы і балета, адзін з двух музычных тэатраў краіны (разам з Музычным тэатрам), галоўная музычная і тэатральная пляцоўка краіны.

Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета
Фатаграфія будынка тэатра ў 2010 годзе.
Заснаваны	25 мая 1933
Наведвальнікі	247 200 чал. (2018)
Будынак тэатра
Краіна	Беларусь
Размяшчэнне	Мінск
Будынак	Мінск, пл. Парыжскай камуны, 1
Адрас	Площадь Парижской Коммуны
Кіраўніцтва
Дырэктар	Кацярына Дулава
Мастацкі кіраўнік	Валянцін Елізар’еў
Галоўны балетмайстар	Ігар Колб
Галоўны хормайстар	Ніна Ламановіч
Сайт	bolshoibelarus.by
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Размешчаны ў гістарычным раёне Мінска — Траецкім прадмесці ў велічным будынку, акружаным маляўнічым паркам, па адрасе плошча Парыжскай камуны, дом 1.

Будынак оперы — помнік міжнароднага значэння, узор савецкага канструктывізму з элементамі ар-дэко (арх. І. Р. Лангбард, Г. Л. Лаўроў).

Пастаноўкі большасці спектакляў у тэатры ідуць на мове арыгінала, а таксама на абедзвюх дзяржаўных мовах краіны — на беларускай і рускай.

Гісторыя будынка

Конкурс і будаўніцтва

Першапачаткова будаўніцтва тэатра планавалася па праекце архітэктара Георгія Лаўрова. У 1932 годзе ў часопісе «Искусство и революция» быў апублікаваны яго артыкул «Да пабудовы Беларускага дзяржаўнага тэатру ў г. Мінску», дзе падрабязна апісваўся гэты праект. Новы будынак павінен быў быць абсталяваны па апошнім слове тэхнікі з адзінай залай на 3400 чалавек.

Макет Беларускага дзяржаўнага тэатра архітэктара Георгія Лаўрова, 1932

11 чэрвеня 1933 года ў дзень святкавання вызвалення сталіцы БССР ад белапалякаў на плошчы Парыжскай камуны адбылася ўрачыстая закладка будынка.

У сувязі з новымі патрабаваннямі праект Георгія Лаўрова быў перагледжаны і адхілены. У 1933 годзе быў абвешчаны новы конкурс на праект тэатра ў Мінску. У ім удзельнічалі бачныя савецкія дойліды М. Р. и Б. Р. Бархіны, Н.А. Троцкі, Л. У. Руднеў, І. Р. Лангбард і інш., беларускія архітэктары А. П. Воінаў, У. М. Вараксін, Н. М. Макляцова. Па ўмовах конкурсу неабходна было прадставіць праект тэатра з глядзельнай залай на 3000 месцаў і звышмеханізаванай сцэнай.

Па выніках конкурсу новым архітэктарам стаў І. Лангбард. Умяшчальнасць была паменшана да 1200 гледачоў. Існуе легенда, што Янка Купала, убачыўшы праект, выклікнуў: «А летуценны хлопец гэты Лангбард!». Будаўніцтва тэатра завяршылася ў 1938 годзе (паводле іншых звестак у 1937).

Будынак тэатра адкрыўся 10 мая 1939 года прэм’ерай оперы беларускага кампазітара Яўгена Цікоцкага «Міхась Падгорны».

Праект інтэр’еру галоўнага вестыбюля са скульптурай Сталіна, 1935

Унутранае ўбранне даваеннага тэатра было досыць аскетычным: глядзельная зала, вырашаная ў выглядзе амфітэатра, невялікія балконы і аркестравая яма. Партал сцэны меў вузкую паласу ляпных дэкаратыўных элементаў. З першапачатковых інтэр'ераў захаваліся толькі нахільная кесаніраваная частка столі з прафіляваным карнізам, а таксама люстра глядзельнай залы.

Таму ўжо ў 1941 годзе пачаліся першыя перабудовы аскетычных інтэр’ераў.

• Конкурсны праект Лангбарда
• 
  Фасад на тэатральны праезд (вул. Чычэрына)
• 
  Галоўны фасад
• 
  Агульны выгляд

Падчас Вялікай Айчыннай вайны

Інтэр’ер глядзельнай залы, май 1943

У 1941 годзе ў тэатр трапіла бомба і пашкодзіла глядзельную залу. Падчас нямецкай акупацыі 1941—1944 гадоў тэатр быў пераўтвораны ў стайню і сховішча. Інтэр’еры і ўпрыгожванні былі разрабаваны: у Германію вывезлі люстэркі, мэблю, люстры, дываны, карціны, унікальныя рэчы з тэатральнага рэквізіту і дэкарацый. Люстра глядзельнай залы ў гады вайны страціла каля 40 % шкляных дэталяў. Сам будынак немцамі планавалася падарваць, усе памяшканні былі замінаваны.

• Тэатр падчас вайны
• 
  Інтэр'ер тэатра, май 1943
• 
  Оперны тэатр на фоне зруйнаванага Мінску
• 

Пасляваенны перыяд

Па вяртанні ў Мінск пасля вызвалення яго ад нямецкіх акупантаў І. Р. Лангбарда, ён распрацаваў практычна новае рашэнне інтэр’ераў: замест амфітэатра выканана класічная тэатральная зала з партэрам, ложамі ў бельпаверсе, бенуарам і яруснымі балконамі. Былі выдзелены цэнтральная і бакавыя ложы, павялічана аркестравая яма, выкладзены новы паркет, праведзена частковая рэканструкцыя парадных лесвіц. У інтэр’еры фае з’явілася вялікая колькасць ляпных дэкаратыўных элементаў: шэраг медальёнаў, размешчаных на фрызах, з барэльефнымі партрэтамі дзеячаў культуры, гіпсавыя капітэлі калон. Агароджы балконаў фае і глядзельнай залы ўпрыгожвалі ляпныя гірлянды з кветкавым арнаментам, якія чаргуюцца з крыштальнымі бра і маскаронамі. Паводле праекта, усю ляпніну новых інтэр’ераў, выкананую скульптарам Андрэям Бембелем, прапанавалася пазалаціць.

Дэкаратыўныя элементы старой партальнай аркі былі разабраны і ўстаноўлены новыя. Новы партал уяўляў сабой шэсць палос з ляпнымі дэкаратыўнымі элементамі. У цэнтральнай частцы знаходзіўся герб БССР са сцягамі па баках.

Рэканструкцыя доўжылася тры гады і скончылася 7 лістапада 1947 года. Тэрміны адкрыцця тэатра ўвесь час зрываліся, акрамя будматэрыялаў не хапала таксама працоўных рук, да ўсяго тэатр быў пераўтвораны «…з аднаўляльнага аб’екта ў стацыянарны лагер… ваеннапалонных…». Больш таго, кіраўніцтва тэатра ў лютым 1947 года жалілася Старшыне Савета Міністраў, што «…са жніўня 1946 г. паступленне праектных матэрыялаў фактычна спынілася… ад аўтарскага нагляду без спецыяльнай аплаты прафесар Лангбард адмовіўся…». Сродкі для аплаты аўтарскага нагляду былі выдзелены толькі ў маі. Навокал тэатра падчас рэканструкцыі быў разбіты парк, спраектаваны І. Лангбардам.

У 1967 годзе адбылася рэканструкцыя завяршэння тэатру, у выніку чаго апошні атрымаў досыць невыразны нізкі шаломападобны дах, які мастацтвазнаўцы жартаўліва ахрысцілі яе «безгустоўным парасонам», а таксама тэхнічнае пераабсталяванне — упершыню пасля вайны. Падчас рэканструкцыі будынка ў яго сутарэннях была знойдзена зброя часоў Айчыннай вайны, прадметы побыту і муміфікаваны труп нямецкага салдата.

Падчас рэканструкцыі ў 1977—1981 гадах (арх. В. Аладаў) сцены ў вестыбюлі і фае былі аздоблены натуральным мармурам. Адбыліся змены і ў дэкаратыўным рашэнні глядзельнай залы, так у 1981 годзе на агароджах балкона і бенуара на месцы згубленага ляпнога ўстаноўлены новы, пазалочаны дэкор, выразаны з дрэва (арх. Т. Куцапалава).

Рэканструкцыя

Рэканструкцыя тэатра, кастрычнік 2006

4 чэрвеня 2005 года пастановай Саўміна № 595 зацверджаны архітэктурны праект «Рэстаўрацыя і рэканструкцыя помніка архітэктуры — будынка творчага аб’яднання „Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета РБ“».

Генеральнай праектнай арганізацыяй стаў інстытут «Белпраект» (кіраўнік праекта архітэктар Анатоль Шабалін). У распрацоўцы праекта бралі ўдзел звыш 30 субпадрадчыкаў. Заказчыкам праектавання выступіла творчае аб’яднанне «Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета РБ». З функцыянальных запатрабаванняў, аб’ект быў разбіты на 3 пускавыя комплексы. Першы складаўся з малой рэпетыцыйная залы, грымёрныя, гаспадарчых і інжынерных памяшканняў. Другі — з памяшканняў абслугоўвання, падрыхтоўкі спектакляў і дэкарацый. У трэці ўвайшлі сцэнічны і гледачовы блокі.

У 2006—2009 гадах будынак мінскай оперы быў зачынены на рэканструкцыю, падчас якой адбылося вяртанне да першапачатковага варыянта Іосіфа Лангбарда. За кошт пераўтварэння гарышчаў дадалося 3 паверхі карыснай плошчы, пад будынкам з’явілася прастора, роўная вышыні 6-павярховага дома, дзе размясціліся новыя механізмы сцэны.

Усе працы абыйшліся дзяржаве ў 260 мільярдаў беларускіх рублёў, уключаючы выдаткі і па добраўпарадкаванне прылеглых тэрыторый.

• Тэатр пасля рэканструкцыі
• 
  Тэатр уначы
• 
  Заслона і аркестравая яма
• 
  Балконы
• 
  Фае

Архітэктура

Перспектыва цэнтральнага ўваходу

Будынак з’яўляецца помнікам архітэктуры канструктывізму міжваеннага перыяду. Архітэктурнае рашэнне оперы мае шмат агульнага са знакавым для савецкай архітэктуры праектам Палаца Саветаў у Маскве (арх. Б.М. Іафан, 1933), аб’ём якога яшчэ не пераўтвораны ў пастамент для статуі Леніна. Гэты аб’ём складаецца з некалькіх як бы часткова вылучаных з асноўнай масы элементаў рознага геаметрычнага віду: паўцыліндраў рознай вышыні і дыяметра, некалькіх паралелепіпедаў.

Аксанаметрыя

Ярусная пабудова кампазіцыі, у якой ураўнаважаны манументальнасць і дынамізм, з аформленымі рытмічным строем лапатак паверхнямі фасадаў, з’яўляецца свабодным пераасэнсаваннем класічных узораў цэнтрычных збудаванняў, у якім прыкметны ўплыў стылю ар-дэко — у праекце прасочваецца характэрная тэндэнцыя да дэкаратывізму, аднак гэта скульптурнае афармленне фасадаў не было рэалізавана ў жыццё з-за недахопу сродкаў у рэспубліканскім буджэце. У афармленні партала сцэны, фае і вестыбюляў выскарыстана дэкаратыўная пластыка. Сіметрычнае рашэнне аб’ёмнай формы і наяўнасць прасторнай плошчы перад акцэнтаваным выхадам паказваюць на асноўныя пункты ўспрымання збудавання. Дамінаванне вертыкалі ў кампазіцыі будынка адпавядае яго ролі горадабудаўнічага акцэнту ў панараме.

Інтэр’еры

Інтэр’ер глядзельнай залы

Праект аднаўлення інтэр’еру 2-га паверху, 1947

Калі заходзіш у тэатр і глядзіш суцэльную безыдэйна барочную ляпніну, і яна абвальваецца на вашу свядомасць

Я чую шмат папрокаў па адрасе маіх прац. У стаўленні да Вялікага беларускага тэатра гэтыя папрокі зусім правільныя. Нават наадварот. Я б сказаў, што яны пераменшаны. Таму што гэта такая агіднасць, калі я праходжу, я сарамліва адварочваюся ад гэтага. Але з вас ніхто не ведае, што тэатр рабіўся без мяне. Я толькі пачаў унутранае аздабленне, а потым працавалі без мяне… Таму вы цяпер і маеце такую агіднасць. Прычым, усё зроблена бесталкова, брыдка, выродліва… Я глядзеў, як распісваюцца сцены тэатра… Дазвольце папрокі вярнуць, таму што гэты тэатр я не рабіў… І. Лангбард

Падчас апошняй рэстаўрацыі былі адноўлены згубленыя дэкаратыўныя ляпныя элементы ўнутранага ўбрання глядзельнай залы і фае ў адпаведнасці з наяўнымі графічнымі матэрыяламі, выкананымі самім І. Р. Лангбардам, і гістарычнымі фатаграфіямі канца 1940-х — пачатку 1950-х гадоў.

Стылістыка інтэр’ераў была максімальна набліжана да першапачатковай. Аздабленне было выканана пераважна з натуральнага мармуру і граніту. Значная частка дэкору глядзельнай залы была пазалочана. З чырвонага аксаміту адноўлены генеральная заслона, драпіроўкі на ложах, балконах і дзвярных праёмах. На столі выканыны альфрэйны жывапіс, адрэстаўравана цэнтральная люстра і вялікія люстры фае. Свяцільні 1960—1970-х гадоў заменены на крыштальныя люстры і бронзавыя люстры з плафонамі з матавага шкла, якія адпавядаюць стылістыцы 1950-х гадоў. Падлога фае выканана з дзевяці відаў граніту з арнаментальным рысункам, на балконах фае і ў глядзельнай зале — з наборнага паркета. У глядзельнай зале захаваўся партал 1946—1948 гадоў, на якім адсутнічае толькі герб са сцягамі.

Скульптурнае афармленне

Верагодна, на пэўных этапах будаўнічых прац разглядалася магчымасць стварэння скульптур. Але ў сувязі з памяншэннем каласальных памераў першапачатковага праекта Лангбарда і скарачэннем выдаткаў з дзяржбюжэту ў канчатковым выніку архітэктар адмовіўся ад статуй. Выключэннем стала статуя Сталіна, якая дамінавала ў афармленні фае да пачатку 1950-х гадоў.

Пад час апошняй рэканструкцыі тэатра скульптурнае афармленне фасадаў выканалі скульптары Генадзь Буралкін, Аляксандр Фінскі і Міхаіл Шкробат. Кожная са скульптур муз, Каліёпы — заступніцы эпічнай паэзіі і Тэрпсіхоры — заступніцы танца, мае ў вышыню 5 метраў і важыць 5 тон, а цэнтральная скульптура гэчаскага бога Апалона, заступніка мастацтва, паэзіі і музыкі, мае ў вышыню 4,7 метраў важыць каля 7 тон. Першапачаткова меркавалася ўстанавіць на порціку над уваходам Апалона, які кіруе квадрыгай, але абралі скульптуру бога з двума вянкамі, якія славяць оперу і балет. Па абодва бакі ад яго размешчаны німфы, кожная 4 метра ў вышыню, якія ляцяць і трубяць аб прыходзе заступніка мастацтваў.

Новае скульптурнае афармленне фасадаў па матывах старажытнагрэчаскай міфалогіі было сустрэта крытыкай: па першае, на эскізных праектах немагчыма разгледзець якія менавіта статуі прадугледжваў архітэктар, па другое, зыходзячы з функцыянальных задач пабудовы падобнага роду скульптуры не маглі мець места ў той час, бо акрамя ўласна тэатральных гледзішчаў будынак выкарыстоўваўся для буйных грамадскіх мерапрыемстваў да 1966 года, пакуль не быў уведзены ў эксплуатацыю Палац спорту, па трэцяе, багатае скульптурнае афармленне супярэчыць стылістыцы будынка, яго прастаце і строгасці канструктывізму, а таксама парушае важную для Лангбарда вертыкальнасць чляненняў будынка.

Сквер Траецкая гара

Асноўны артыкул: Сквер Траецкая гара

Праект добраўпарадкавання парку і тэатра оперы і балета, 1948 г.

Пасля вайны, у 1949 годзе пачаліся працы па добраўпарадкаванні прылеглай да тэатра тэрыторыі па праекту І. Лангбарда, быў ліквідаваны Тэатральны праезд, які ішоў ад параднай лесвіцы цэнтральнага ўваходу тэатра да вуліцы Янкі Купалы — замест яго з’явілася Цэнтральная алея.

Падчас апошняй рэканструкцыі тэатра на галоўнай алеі быў размешчаны святлодынамічны каскадны фантан, струмені якога паўтараюць сілуэт самога будынка, з’явіліся дадатковыя алеі — Балетная і Оперная, якія былі ўпрыгожаны скульптурнымі групамі «Балет» (скульптар С. Гумілеўскі) і «Оперная муза» (скульптары Л. і С. Гумілеўскія). Алеі асвятляюцца ліхтарамі, выкананымі ў стылі XVIII стагоддзя.

Вячэрняе падсвятленне тэатра.

У чэрвені 2008 годзе на новае месца пасля рэстаўрацыі быў перанесены помнік Максіму Багдановічу (скульптар С. Вакар, архітэктары Ю. Казакоў, Л. Маскалевіч), які быў усталяваны ў скверы 9 снежня 1981 годзе на 90-годдзе нараджэння класіка і да 2008 года знаходзіўся насупраць галоўнага ўваходу ў тэатр. Месца для помніка абрана невыпадкова: праз вуліцу, якая носіць цяпер яго імя, стаяў дом, дзе нарадзіўся паэт.

14 мая 2009 гада камісія па найменні і перанайменні праспектаў, вуліц, плошчаў і іншых складовых частак Мінска прыняла рашэнне надаць безназоўнаму скверу ў межах вул. Куйбышава — А. Пашкевіч — М. Багдановіча — Я. Купалы гістарычную назву Траецкая гара, менавіта так называлася плошча Парыжскай камуны да будаўніцтва на ёй тэатра оперы і балета ў 1930-х гадах.

Гісторыя тэатра

Зараджэнне

Балет «Стварэнне Сусвету» А. Пятрова

Гісторыя тэатра пачалася яшчэ ў 1920-я гады на сцэне Першага дзяржаўнага тэатра (БДТ—1), які меў у сваім складзе салістаў оперы, харавую і балетную групы і невялікі сімфанічны аркестр. Ужо тады ставіліся музычна-драматычныя спектаклі, урыўкі з опер «Князь Ігар» А. Барадзіна, «Зачараваны лес» Р. Дрыга, «Фея лялек» Ё. Баера і балетаў, гучала народная музыка. У 1927 годзе опера А. Даргамыжскага «Русалка» была пастаўлена цалкам. Пераклад «Русалкі» на беларускую мову зрабіў Ф. Ждановіч, пастаноўка В. Селяха). Першай спробай да ўвасаблення арыгінальнай беларускай камічнай оперы з`віўся твор М. Аладава «Тарас на Парнасе» (лібрэта Ю. Дрэйзіна).

У той жа час К. Алексютовіч спрабуе ставіць першы нацыянальны балет «У чэрвеньскую ноч» (лібрэта і музыка К. Алексютовіча і Маркевіча).

У 1930 годзе оперны клас Мінскага музычнага тэхнікума, які ажыццявіў да таго часу пастаноўку шэрагу опер, быў пераўтвораны ў Дзяржаўную студыю оперы і балета, якую ўзначаліў спявак Антон Баначыч — у мінулым партнёр Фёдара Шаляпіна па выступленнях у Марыінскім тэатры. За тры гады ў студыі былі падрыхтаваны прафесійныя артысты і пастаўлены оперы «Залаты пеўнік», «Кармэн», «Яўген Анегін», «Царская нявеста».

Адкрыццё тэатра

Дзяржаўны тэатр оперы і балета быў адкрыты ў Мінску 25 мая 1933 года спектаклем «Кармэн» з Ларысай Александроўскай у галоўнай ролі, пастаўлены рэжысёрам Б. Нордам. У ліку першых пастановак калектыву былі оперы «Яўген Анегін» у пастаноўцы В. Барысевіч і «Пікавая дама» у пастаноўцы Б. Мардвінава, балет «Чырвоны мак». Першым беларускім балетам стаў «Салавей» М. Крошнера, пастаўлены ў 1939 годзе. Ужо ў чэрвені 1940 года тэатр гучна заявіў пра сябе ў Маскве, дзе з поспехам былі паказаны тры нацыянальныя оперы: «Міхась Падгорны» Яўгена Цікоцкага, «У пушчах Палесся» Анатоля Багатырова і «Кветка шчасця» Аляксея Туранкова.

Падчас вайны

Падчас Вялікай Айчыннай вайны шмат артыстаў тэатра пайшлі на фронт або далучыліся да партызанскага руху. Астатні калектыў тэатра, які складаўся з 50 чалавек, эвакуіраваўся, артысты працавалі ў тэатрах Алма-Аты, Свярдлоўска, Молатава, Масквы. Да вясны 1942 г. па ўсіх тылавых раёнах удалося сабраць значную частку даваеннай трупы, у тым ліку прыму тэатра народную артыстку СССР Л. Александроўскую, якая працавала ў г. Алма-Аце. У якасці сцэнічнай пляцоўкі была задзейнічана сцэна драматычнага тэатра ў г. Горкім. Тут кампазітар Я. Цікоцкі пачаў працу над новай операй «Алеся» (лібрэта П. Броўкі), напісаў 11 песень для сольнага і харавога выканання на вершы вядучых беларускіх паэтаў, А. Клумаў стварыў аперэту «Каханне і нянавісць» (лібрэта І. Рубінштэйна). У 1943 г. беларускі тэатр оперы і балета перабраўся ў Каўроў, дзе пачаў выступаць у памяшканні клуба «Металіст», цалкам прадстаўленага ў распараджэнне беларускіх артыстаў. Артысты розных жанраў стваралі франтавыя канцэртныя брыгады і выступалі на перадавой перад салдатамі Савецкай Арміі. Адразу пасля вызвалення сталіцы калектыў вярнуўся ў Мінск і 21 снежня 1944 года адкрыў сезон прэм’ерай оперы Яўгена Цікоцкага «Алеся» на сцэне Дома афіцэраў, які цудам уцалеў пасля бамбардзіроўкі.

Паваенныя гады

Вяртанне ў сталіцу БССР адзначыла адраджэнне Нацыянальнага тэатра оперы Беларусі. Пасля рамонту і рэканструкцыі будынка тэатра, пашкоджанага бамбёжкай, адбылося ўрачыстае адкрыццё 7 лістапада 1947 года операй «Кастусь Каліноўскі» Дзмітрыя Лукаса. Вельмі хутка Беларускі тэатр оперы і балета ўвайшоў у лік прызнаных лідараў на культурнай прасторы СССР, меў устойлівую рэпутацыю аднаго з самых яскравых і творча жыццяздольных оперных калектываў.

Тэатр шмат разоў гастраляваў на самай прэстыжнай сцэне былога СССР — у Вялікім тэатры ў Маскве. Паспяховыя гастролі 1940 года прынеслі тэатру ганаровае званне «Вялікі», 1964 года — «акадэмічны».

Першы беларускі дзіцячы оперны спектакль «Марынка» кампазітара Р. К. Пукста быў пастаўлены ў 1955 годзе.

На сцэне тэатра актыўна ставіліся нацыянальныя оперы, створаныя беларускімі кампазітарамі: «Надзея Дурава» Анатоля Багатырова (1956), «Зорка Венера» (1970) і «Новая зямля» (1982) Юрыя Семянякі, «Сівая легенда» Дзмітрыя Смольскага (1978), «Сцежкаю жыцця» Генрыха Вагнера (1980), «Джардана Бруна» (1977), «Візіт дамы» (1995) і «Юбілей» (2002) Сяргея Картэса, «Дзікае паляванне караля Стаха» Уладзіміра Солтана (1989), «Майстар і Маргарыта» Яўгена Глебава, «Князь Наваградскі» Андрэя Бандарэнкі (1992), «Нататкі вар’ята» Вячаслава Кузняцова (2005), «Сіняя Барада і яго жонкі» Віктара Капыцько (2006) і шэраг іншых. У 76-м тэатральным сезоне (2008/2009) адбылася прэм’ера беларускай камічнай оперы «Чужое багацце», рэканструяванай Уладзімірам Байдавым і Віктарам Скарабагатавым за сілу партытурах кампазітара Яна Голанда,

У 1989 годзе была пастаўлена опера «Дзікае паляванне караля Стаха» Уладзіміра Солтана, якая атрымала Дзяржаўную прэмію Беларусі.

Значнай падзеяй у гісторыі Беларускай оперы сталі маштабныя пастаноўкі опер «Вайна і мір» Сяргея Пракоф’ева, «Лэдзі Макбет Мцэнскага павета» Дзмітрыя Шастаковіча, «Барыс Гадуноў» Мадэста Мусаргскага.

Дзейнасці балетнай трупы ў 1980-я — 1990-я гг. уласціва ўзбагачэнне рэпертуару і засваення сучаснай харэаграфіі — у гэты час па яркія пастаноўкі Валянціна Елізар’ева «Кармэн-сюіта», «Стварэнне свету», «Тыль Уленшпігель», «Спартак», «Шчаўкунок», «Кармін Бурана», «Балеро», «Рамэа і Джульета», «Страсці», «Жар-птушка», «Вясна свяшчэнная». Сведчаннем прызнання беларускага балета стала прэмія Міжнароднай асацыяцыі танца пад эгідай ЮНЕСКА «Бенуа дэ ля данс», якую атрымаў у 1996 годзе балет «Страсці» («Рагнеда») Андрэя Мдзівані-Валянціна Елізар’ева, прысвечаны лёсу полацкай княгіні.

Падзеі 2020 года

Пасля масавых фальсіфікацый на прэзідэнцкіх выбарах 2020 года, жорсткага разгону акцый пратэстаў, збіцця і катаванняў затрыманых пратэстоўцаў, калектыў тэатра выходзіў на акцыі пратэсту 14 і 15 жніўня. Пасля ціску на Купалаўскі тэатр з боку ўладаў і звальнення яго дырэктара Паўла Латушкі больш за 300 артыстаў і супрацоўнікаў Вялікага тэатра падпісалася пад зваротам у падтрымку купалаўцаў:

Звальненне прафесіянала такога ўзроўню будзе вялікай памылкай. Акрамя таго, мы можам страціць адзін з найлепшых тэатральных калектываў краіны, бо супрацоўнікі Купалаўскага тэатра збіраюцца звольніцца разам са сваім дырэктарам. І гэта будзе непапраўнай стратай для беларускай культуры.

24 жніўня галоўным дырыжорам Нацыянальнага тэатра оперы і балета быў прызначаны Вячаслаў Чарнуха-Воліч. Але ўжо 26 жніўня ён пакінуў сваю пасаду. Паводле афіцыйнай інфармацыі — праз каранавірусную інфекцыю, але паводле некаторых супрацоўнікаў тэатра, сыход Чарнухі-Воліча ніяк не быў звязаны са станам яго здароўя.

27 кастрычніка артысты правялі акцыю салідарнасці з беларускім народам, звярнуўшыся перад пачаткам спектакля «Царская нявеста» да прысутных: «У гэты пераломны момант, калі ў нашай краіне адбываецца беззаконне і несправядлівасць, мы не можам маўчаць…». Пасля звароту яны выканалі песню «Магутны Божа», гледачы падтрымалі артыстаў авацыямі.

28 кастрычніка «Беларускі фонд культурнай салідарнасці» паведаміў пра звальненне 4 супрацоўнікаў тэатра: дырыжора тэатра, заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі і ўладальніка медаля імя Францыска Скарыны Андрэя Галанава і першую скрыпку аркестра Рэгіну Саркісаву. Раней яны падпісалі зварот культурных дзеячаў з нагоды ўльтыматуму С. Ціханоўскай. Таксама звольнілі скрыпачку Алу Джыган і альтыстку Аляксандру Пацёміну, якія 27 кастрычніка перад пачаткам спектаклю выказаліся супраць гвалту і беззаконня ў Беларусі. У той жа дзень «у сувязі са складанай эпідэміялагічнай сітуацыяй» былі адменены ўсе спектаклі, а таксама канцэрты ў малой залы з 29 кастрычніка па 20 лістапада.

Зоркі мінулага

Народныя артысты СССР:

• Ларыса Александроўская — спявачка, рэжысёр,
• Мікалай Ворвулеў — спявак,
• Яраслаў Вашчак — дырыжор
• Яўген Глебаў — кампазітар, на сцэне тэатра ішлі яго балеты «Мара», «Выбранніца», «Альпійская балада», «Ціль Уленшпігель», «Курган», опера «Майстар і Маргарыта»,
• Святлана Данілюк — спявачка,
• Валянцін Елізар’еў — харэограф,
• Тамара Ніжнікава — спявачка,
• Аркадзь Саўчанка — спявак.

Народныя артысты Беларусі:

• Людміла Бржазоўская — балерына,
• Ніна Давыдзенка — балерына,
• Інэса Душкевіч — балерына,
• Уладзімір Іваноў — танцоўшчык,
• Уладзімір Камкоў — танцоўшчык,
• Людміла Кудраўцава — балерына,
• Рыта Млодак — спявачка, лірыка-драматычнае сапрана,
• Сяргей Нікалаеў — сцэнограф,
• Наталля Руднева — спявачка, меца-сапрана
• Яўген Чамадураў — сцэнограф,
• Сямён Штэйн,— рэжысёр.

Заслужаныя артысты Беларусі:

• Юлія Дзятко — балерына,
• Таццяна Шаметавец — балерына.

Выканаўцы без ганаровых званняў:

• Эрнст Гейдэбрэхт — сцэнограф,
• Яўген Ждан — сцэнограф,
• Таццяна Каламійцава— дырыжор,
• Леў Крамарэўскі — балетмайстар,
• Леў Лях — дырыжор, заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь,
• Алег Маралеў — рэжысёр,
• Уладзімір Машэнскі — дырыжор,
• Вячаслаў Окунеў — сцэнограф,
• Віталь Пятроўскі — танцоўшчык,
• Юрый Ужанцаў — рэжысёр.

Сучаснасць

У 1996 годзе ў выніку рэарганізацыі адзіны тэатр падзяліўся на самастойныя структуры: тэатр оперы і тэатр балета. У 2009 годзе пасля капітальнай рэканструкцыі будынка было прынята рашэнне зноў аб’яднаць трупы ў адзіны Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета.

Оперны рэпертуар

Эскіз дэкарацыі да оперы «Севільскі цырульнік» (1949). Мастак Міхаіл Блішч

Аснову опернага рэпертуару Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Рэспублікі Беларусь складаюць пераважна класічныя оперы.

Асаблівым попытам карыстаюцца творы прадстаўнікоў італьянскай і рускай кампазітарскай школы. У тым ліку «Севільскі цырульнік» Джаакіна Расіні, «Набука», «Баль-маскарад», «Аіда» і «Травіята» Джузэпэ Вердзі, «Мадам Батэрфляй», «Тоска», «Багема» і «Турандот» Джакама Пучыні. Сярод рускіх кампазітараў — «Князь Ігар» Аляксандра Барадзіна, «Іаланта» і «Яўген Анегін» Пятра Чайкоўскага.

З нацыянальных твораў на сцэне ідуць «Дзікае паляванне караля Стаха» Уладзіміра Солтана, прызнаная адной з лепшых беларускіх оперных пастановак, «Сівая легенда» Дзмітрыя Смольскага, «Мядзведзь» Сяргея Картэса, «Доктар Айбаліт» Марыны Марозавай (на аснове лібрэта Таццяны Мушынскай).

Балетны рэпертуар

Балет «Страсці» («Рагнеда») на паштовай марцы

Аснову рэпертуара складаюць класічныя пастаноўкі, а таксама балеты Валянціна Елізар’ева. Пастаноўкі іншых харэографаў (напрыклад, «Марная засцярога», пастаўлены нямецкім харэографам Дзітмарам Зайфертам, «Папялушка» у пастаноўцы маскоўскага харэографа Юрыя Пузакова, «Трыстан і Ізольда» у версіі Юрыя Траяна, «Шчаўкунок», пастаўлены Аляксандрай Ціхаміравай) прыкмента саступаюць ім па ўзроўню.

Трупа

Дырыжоры

• Уладзімір Авадок
• Мікалай Калядка
• Іван Касцяхін
• Алег Лясун
• Дзмітрый Матвіенка

Запрошаныя дырыжоры

• Аляксандр Анісімаў
• Андрэй Іваноў
• Джанлука Марчано

Паштовая марка Беларусі. Артысты балета Вольга Гайко і Ігар Артамонаў у балеце «Лебядзінае возера» і салісты оперы Сяргей Франкоўскі і Аксана Волкава ў оперы «Набука»

Рэжысёры

Рэжысёр-пастаноўшчык

• Галіна Галкоўская
• Ганна Маторная

Рэжысёры

• Наталля Бараноўская
• Вольга Бураўлёва
• Наталля Кузьмянкова
• Алена Медзякова
• Дар’я Пататурка
• Віктар Скорабагатаў

Балетная трупа

Галоўны балетмайстар — Ігар Колб

Загадчык балетнай трупай — Таццяна Шаметавец

Юрый Кавалёў ў ролі Краса (балет Спартак)

Вядучыя майстры сцэны

• Ягор Азаркевіч
• Кацярына Алейнік
• Ігар Аношка
• Ігар Артамонаў
• Арцём Банькоўскі
• Марына Вежнавец
• Вольга Гайко
• Эвен Капітэн
• Канстанцін Геронік
• Юрый Кавалёў
• Антон Краўчанка
• Канстанцін Кузняцоў
• Таро Курачы
• Такатошы Мачыяма
• Вікторыя Трэнкіна
• Людміла Уланцава
• Надзея Філіпава
• Ганна Фокіна
• Людміла Хітрова
• Aляксандра Чыжык
• Яна Штангей
• Алег Яромкін
• Ірына Яромкіна

Салісты

• Вераніка Аўчыннікава
• Іжэна Квашына
• Аляксандр Місіюк
• Элізабет Ігнатчык
• Ігар Мацкевіч
• Дар’я Мядоўская
• Ксенія Ржэўская
• Таццяна Уласень
• Мікіта Шуба

Балетмайстры-пастаноўшчыкі

• Вольга Костэль
• Аляксандра Ціхамірава

Балетмайстры-рэпетытары

• Людміла Бржазоўская
• Юлія Дзятко
• Таццяна Яршова

Оперная трупа

Уладзімір Пятроў і Настасся Масквіна. Опера «Князь Ігар»

Загадчык трупы оперы — Наталля Акініна

Сапрана

• Алена Бундзелева
• Таццяна Гаўрылава
• Марыя Галкіна
• Кацярына Галаўлёва
• Ганна Гур’ева
• Марта Данусевіч
• Алена Зотава
• Надзея Кучар
• Ірына Кучынская
• Марына Ліхашэрст
• Анастасія Малашкевіч
• Вольга Маліноўская
• Святлана Марусевіч
• Настасся Масквіна
• Таццяна Пятрова
• Клаўдзія Пацёмкіна
• Іна Русіноўская
• Алена Сіняўская
• Алена Таболіч
• Таццяна Траццяк
• Дыяна Трыфанава
• Анастасія Храпіцкая
• Ніна Шарубіна
• Алена Шведава

Аксана Волкава ў выкананні оперы «Кармэн»

Мецца-сапрана

• Нагіма Галеева
• Наталля Акініна
• Марына Аксёнцава
• Аксана Волкава
• Вольга Кажгаліява
• Кацярына Міхнавец
• Марына Мароз
• Алена Сало
• Крыскенція Стасенка
• Аксана Якушэвіч

Тэнара

• Сяргей Франкоўскі
• Віктар Стральчэня
• Юрый Гарадзецкі
• Юрый Балацько
• Аляксандр Гелах
• Аляксандр Жукаў
• Андрэй Мацюшонак
• Аляксей Мікуцель
• Васіль Мінгалёў
• Аляксандр Міхнюк
• Віктар Мендзелеў
• Павел Пятроў
• Янаш Нялепа
• Тарас Прысяжнюк
• Дзмітрый Шабеця

Барытоны

• Уладзімір Громаў
• Андрэй Кліпо
• Аляксандр Краснадубскі
• Сяргей Лазарэвіч
• Уладзімір Пятроў
• Станіслаў Трыфанаў
• Дзяніс Янцэвіч

Басы

• Андрэй Валенцій
• Васіль Кавальчук
• Дзмітрый Капілаў
• Аляксандр Кеда
• Алег Мельнікаў
• Ілля Пеўзнер
• Андрэй Сялюцін
• Дзмітрый Трафімук

Запрошаныя салісты

• Ахмед Агадзі
• Міхаіл Малафій
• Эдуард Мартынюк
• Надзея Паўлава
• Надзея Паўлава
• Аляксандр Рославец
• Марыя Шабуня

Кіраўнік групы стажораў — Ніна Шарубіна

Хор

Хормайстары

• Ніна Ламановіч — Галоўны хормайстар
• Сяргей Аграновіч
• Iрына Карманова

Канцэртмайстры

Канцэртмайстры оперы

• Алена Алімпіева
• Таццяна Іванова
• Ірына Целяпнёва
• Анастасія Дубоўская
• Дзіяна Моршнева
• Ларыса Церахава
• Юлія Шчарбакова

Канцэртмайстры балета

• Святлана Жыгала
• Сяргей Альтшулер
• Кацярына Слабадніцкая
• Людміла Сямёнава
• Андрэй Раранскі

Канцэртмайстры хора

• Аляксей Усачоў
• Іван Цітоў
• Паліна Задрэйка

Мастакі

Мастакі-пастаноўшчыкі

• Кацярына Булгакава
• Любоў Сідзельнікава
• Кацярына Шымановіч

Мастакі па святлу

• Ніна Іванкіна
• Людміла Кунаш
• Надзея Няцветава

Кіраўніцтва

Дырэктары

• Оскар Гантман (?-1937)
• Фёдар Ярыкаў (1937—1938)— дырэктар-мастацкі кіраўнік
• Оскар Гантман (1938-?)
• Уладзімір Стэльмах (1945—1947)
• Сяргей Картэс (1996—2002) — дырэктар-мастацкі кіраўнік Тэатра оперы
• Андрэй Лапцёнак (2002-?) — дырэктар тэатра оперы
• Валянцін Елізар’еў (1996—2009) — дырэктар-мастацкі кіраўнік Тэатра балета
• Уладзімір Грыдзюшка (2009—2019) — дырэктар аб’яднанага Тэатра оперы і балета
• Аляксандр Пятровіч (2019—2021)
• Вячаслаў Гарбузаў (2021—2022)
• Кацярына Дулава (з 2022)

Мастацкія кіраўнікі, галоўныя рэжысёры

• Фёдар Ярыкаў (1937—1938)— дырэктар-мастацкі кіраўнік
• Павел Златагораў (1939—1942) — галоўны рэжысёр
• Барыс Мардвінаў (1947—1951) — галоўны рэжысёр
• Ларыса Александроўская (1951—1960) — галоўны рэжысёр
• Дзмітрый Смоліч (1962—1970)— мастацкі кіраўнік і галоўны рэжысёр
• Атар Дадышкіліяні (1972—1976) — галоўны рэжысёр
• Вячаслаў Цюпа (1987—1992) — галоўны рэжысёр тэатра оперы і балета
• Сяргей Картэс (1991—2002) — спярша мастацкі кіраўнік опернай трупы, з 1996 года — мастацкі кіраўнік-дырэктар Тэатра оперы
• Маргарыта Ізворска-Елізар’ева (2002—2009) — мастацкі кіраўнік Тэатра оперы
• Валянцін Елізар’еў (1996—2009) — мастацкі кіраўнік-дырэктар Тэатра балета
• Міхаіл Панджавідзэ (2010—2019) — галоўны рэжысёр аб’яднанага Тэатра оперы і балета
• Валянцін Елізар’еў (2018—2021) — мастацкі кіраўнік аб’яднанага Тэатра оперы і балета
• Маргарыта Ізворска-Елізар’ева (з 2021) — мастацкі кіраўнік Тэатра оперы і балета

Галоўныя дырыжоры

• 1933−1936 — Ілья Гітгарц,
• 1938−1941 — Натан Грубін,
• 1944−1948 — Анісім Брон,
• 1948−1950 — Уладзімір Пірадаў,
• 1951−1964 — Леў Любімаў,
• 1966−1968 — Газіз Дугашаў,
• 1969−1972 — Кірыл Ціханаў,
• 1972−1980 — Яраслаў Вашчак,
• 1980−1984 — Аляксандр Анісімаў,
• 1984−1989 — Генадзь Праватораў,
• 1989−2007 — Аляксандр Анісімаў,
• з 2007 — Віктар Пласкіна.

Галоўныя балетмайстры

• Васіль Вайнонен (1944—1946) — мастацкі кіраўнік балета
• Канстанцін Мулер (1946—1960)
• Аляксей Андрэеў (1960—1964)
• Атар Дадышкіліяні (1965—1971)
• Аляксей Андрэеў (1971—1973)
• Валянцін Елізар’еў (1973—1996 — галоўны балетмайстар, 1996—2009 — дырэктар-мастацкі кіраўнік Тэатра балета
• Юрый Траян (2009—2022) — галоўны балетмайстар, пазней мастацкі кіраўнік балета
• Ігар Колб (з 2022)

Галоўныя хармайстары

• Георгій Пятроў (1933—1937, 1945—1960)
• Аляксей Кагадзееў (1960—1993),
• Ніна Ламановіч (з 1993).

У культуры

Скульптура «Дойлід»

Будынак Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета адлюстраваны ў скульптуры «Дойлід» Уладзіміра Жбанава, устаноўленай у 2007 годзе на плошчы Незалежнасці ў Мінску.

Літаратура

• Мушынская Т. М. Валянцін Елізар’еў. — Мн., 2003.
• Мушынская Т. М.Гармония дуэта". — Мн., 1987.
• Мушынская Т. М.«Гаркавы смак ісціны». — Мн., 1993.
• Мушынская Т. М. «Жарсці» («Рагнеда»). — Мн., 1997.
• Смольский Б. С. Белорусский государственный ордена Ленина Большой театр оперы и балета. — Мн., 1963.
• Чурко Ю. М. Белорусский балет, Минск, 1966.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета
• Афіцыйная вэб-старонка тэатра (бел.) (руск.) (англ.)
• Иосиф Лангбард. Театр оперы и балета в Минске (руск.)
• В Театре оперы и балета в Минске нашли… мумифицированный труп немца Архівавана 24 студзеня 2013. (руск.)
• Театр оперы и балета «…зерно будущего и плевелы настоящего» (руск.)
• ст. "Беларускі тэатр оперы і балета " у рускамоўнай «Тэатральнай энцыклапедыі» Архівавана 16 кастрычніка 2013. (руск.)
• Гісторыя тэатраАрхівавана 28 сакавіка 2012. на афіцыйнай вэб-старонцы тэатра Архівавана 27 студзеня 2010. (руск.)
• Фотаздымкі і інфармацыя на вэбсайце www.minsk-old-new.com («Мінск Старый і Новы») Архівавана 26 студзеня 2009. (руск.)
• Iосiф Лянгбард. Менская Опэра у «НН»(недаступная спасылка)
• Белорусский балет: как стать балериной (видео) Архівавана 3 красавіка 2015. (руск.)
• Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета на сайце «Архіварта»